ΦΑΡΜΑΚΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ
Το σκάνδαλο είναι ότι το φάρμακο είναι εμπόρευμα
 |
Οσα παραθέσουμε παρακάτω είναι απλά μια πρώτη χαρτογράφηση των τεράστιων οικονομικών συμφερόντων που παίζονται στον κλάδο του φαρμάκου. Το φάρμακο, είτε φτηνό, είτε ακριβό, είτε πρωτότυπο, είτε γενόσημο, είναι εμπόρευμα. Το φάρμακο και τη θεραπεία τα στερούνται εργαζόμενοι, συνταξιούχοι, μικρά παιδιά, λαϊκές οικογένειες, επειδή, ως εμπόρευμα, αποτελεί ένα πεδίο κερδοφόρων επενδύσεων. Και σε φάση καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης, έχουν «βγει για τα καλά τα μαχαίρια» για τη διεκδίκηση μεγαλύτερου μεριδίου από την πίτα που θα τούς εξασφαλίσει υψηλότερη κερδοφορία.
Πολυεθνικές εναντίον εγχώριας φαρμακοβιομηχανίας;
Η αντιπαράθεση της κυβέρνησης ΝΔ - ΠΑΣΟΚ με τον ΣΥΡΙΖΑ, σε σχέση με την τροπολογία για τα φάρμακα, άνοιξε το ζήτημα της αντιπαράθεσης ανάμεσα σε μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα, μονοπωλιακούς ομίλους που δραστηριοποιούνται στον κλάδο του φαρμάκου.
Σύμφωνα με στοιχεία του 2012, πρώτη σε πωλήσεις στον κατάλογο των κερδοφόρων φαρμακευτικών εταιρειών που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα ήταν η BOEHRINGER INGELHEIM ΕΛΛΑΣ ΑΕ, η μεγαλύτερη εξαγωγική φαρμακοβιομηχανία, με πωλήσεις ύψους 244,41 εκατ. ευρώ. Ακολουθούσε η ΒΙΑΝΕΞ AE, με πωλήσεις ύψους 240,19 εκατ. ευρώ, η ΦΑΡΜΑΤΕΝ (πωλήσεις ύψους 149,32 εκατ. ευρώ), η ΦΑΜΑΡ (120,80 εκατ. ευρώ), η ELPEN (115,33 εκατ. ευρώ) και η DEMO (107,03 εκατ. ευρώ), η SPECIFAR (82,9 εκατ. ευρώ), η LAVIPHARM (39,1 εκατ. ευρώ), η GALENICA AΕ (36,26 εκατ. ευρώ), και η UNI - PHARMA ABEE, (33,84 εκατ. ευρώ).
Αναμφισβήτητα, ένα πρώτο πεδίο της αντιπαράθεσης είναι οι αντιθέσεις και οι κόντρες ανάμεσα σε ελληνικές και πολυεθνικές φαρμακοβιομηχανίες. Κόντρες που σε ορισμένες περιπτώσεις εκδηλώνονται ιδιαίτερα σφοδρές. Ομως, το ίδιο αυτονόητο είναι ότι δεν μπορεί να υπάρχει ελληνική εταιρεία σε οποιονδήποτε κλάδο της παραγωγής που να μην έχει διασύνδεση με πολυεθνικές, που να μην έχει συμμαχίες με ξένους κολοσσούς στον ίδιο κλάδο.
Ας δούμε μερικά συγκεκριμένα στοιχεία:
1. «Στην Ελληνική αγορά φαρμάκου τον Μάιο του 2011 υπήρχαν 427 επιχειρήσεις - προμηθευτές (φαρμακοβιομηχανίες, εμπορικές θυγατρικές και εισαγωγείς) που διέθεταν στην εγχώρια αγορά περίπου 13.200 φαρμακευτικά σκευάσματα. Στον τομέα της παραγωγής και συσκευασίας, δραστηριοποιούνται περί τις 100 εταιρείες πολλές από τις οποίες είναι θυγατρικές πολυεθνικών».
(Τράπεζα Πειραιώς - Κλαδική Μελέτη Παραγωγή και Εμπορία Φαρμάκων Ιούνιος 2011).
2. Η ελληνική φαρμακοβιομηχανία είναι από τους ελάχιστους εναπομείναντες παραγωγικούς θύλακες της χώρας με εκατομμύρια επενδύσεων τα τελευταία χρόνια σε όλον τον κόσμο. (...) Οι ελληνικές φαρμακοβιομηχανίες έχουν υψηλό δείκτη εξωστρέφειας και έχουν τη δυνατότητα να συμβάλουν στην άμεση μείωση του ελλείμματος από τη στιγμή που η συμβολή στις εξαγωγές είναι της τάξης των 3,5 δισ. ευρώ. (...) Η εξωστρέφεια των ελληνικών βιομηχανιών πολλές φορές έχει και τη συνδρομή ξένων πολυεθνικών, με τις οποίες συνεργάζονται για την παραγωγή και συσκευασία φαρμάκων όχι μόνο για την ελληνική αγορά, αλλά και για το εξωτερικό. Χαρακτηριστική είναι η κίνηση της Glaxo Smithkline, η οποία ανακοίνωσε τη διεύρυνση της συνεργασίας της με τη βιομηχανία «Φαμάρ», η οποία παράγει το Panadol για όλη την Ευρώπη για λογαριασμό της πολυεθνικής. Την ίδια στιγμή, εδραιωμένες με εξαγωγική διάσταση είναι και οι συνεργασίες της Βιανέξ με τη Lilly (ΗΠΑ) και την MSD (ΗΠΑ), των Lilly και Boehringer, Φαμάρ και Pfizer (ΗΠΑ), Ελπέν και Novartis (Ελβετία) κ.ά.» (Εκδοση: Υγεία Φάρμακο Ομορφιά 2013 - Βιομηχανία Παραγωγικές Επιχειρήσεις).
3. Η ελληνική φαρμακοβιομηχανία καταγράφει αύξηση κερδών λόγω εξαγωγών. Τριπλασίασε τα καθαρά κέρδη το 2012 σε σύγκριση με το 2011 (3,6% έναντι 1,2%). Ηδη το α΄ εξάμηνο του 2013 καταγράφεται αύξηση στον όγκο της παραγωγής κατά 10,7%,
(Στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής - Αύγουστος 2013).
4.«Στις συνεργαζόμενες με τη ΒΙΑΝΕΞ φαρμακευτικές εταιρείες περιλαμβάνονται η αμερικανική Merck, η γιαπωνέζικη Takeda, η ιταλική Sigma και η βρετανική Boots. (...)
5.Από το 2000, η ΕΛΠΕΝ έχει εξασφαλίσει συνεργασίες για πρωτότυπα φαρμακευτικά σκευάσματα με πολυεθνικές εταιρείες όπως η Novartis, η Baxter, η Bayer (Γερμανία), η Lundbeck (Δανία), η Euritalia και πρόσφατα η Ferring. (...)
6.«Επιβεβαίωση της ισχυρής θέσης της βιομηχανίας ΦΑΜΑΡ τόσο στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς αποτελεί η συμφωνία συνεργασίας της με την GlaxosmithKline».
(Τράπεζα Πειραιώς Κλαδική Μελέτη Ιούνιος 2011).
Μερικές ακόμα ...χρήσιμες λεπτομέρειες
Παρά το γεγονός ότι μπορεί να μην υπάρχει απολύτως ολοκληρωμένη εικόνα για το τι συμβαίνει σε επίπεδο συμπράξεων ελληνικών και πολυεθνικών κεφαλαίων στον κλάδο του φαρμάκου, τα στοιχεία είναι αρκετά για να αντιληφθεί κάποιος καλύτερα πώς λειτουργεί η συγκεκριμένη αγορά. Και να δει πώς διαμορφώνονται και γιατί είναι αναγκαίες για τις ίδιες τις εταιρείες, το ίδιο το κεφάλαιο στον κλάδο του φαρμάκου, οι συνεργασίες ελληνικών και πολυεθνικών φαρμακοβιομηχανιών.
Στο πλαίσιο των ανταγωνισμών ανάμεσα στα ίδια τα μονοπώλια, συντελούνται εξαγορές και συγχωνεύσεις. Μερικά παραδείγματα και τις πηγές από όπου τα αντλήσαμε.
- Μεγάλες εταιρείες, που δραστηριοποιούνται στα πρωτότυπα φάρμακα, εξαγοράζουν εταιρείες που παράγουν γενόσημα.
α) Το Μάρτη του 2010, η TEVA προχώρησε στην εξαγορά της γερμανικής εταιρείας παραγωγής φαρμάκων generic Ratiopharm, καταβάλλοντας το ποσό των 5 δισ. δολαρίων. Η Ratiopharm είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος όμιλος παραγωγής φαρμάκων generic της Γερμανίας, ενώ η εξαγορά αναμένεται ότι θα έχει ολοκληρωθεί έως τα τέλη του 2010.
β) Το Μάη του 2011 η πολυεθνική WATSON εξαγόρασε την ελληνική φαρμακοβιομηχανία SPECIFAR. Η συγκεκριμένη επιχειρηματική κίνηση θεωρήθηκε η 2η μεγαλύτερη ιδιωτική συναλλαγή στην Ελλάδα από το 2008, η 2η μεγαλύτερη στην Ευρώπη και η 8η στον κόσμο στο φαρμακευτικό κλάδο.
γ) Το 2008, ο ιταλικός όμιλος Αngelini εξαγόρασε τη «Φαράν».
δ) Ελληνικές βιομηχανίες όπως Demo, Pharmaten, Elpen, κ.ά., συνάπτουν διεθνείς συνεργασίες, επεκτείνουν τις παραγωγικές τους δυνατότητες, δημιουργώντας πιθανές ευνοϊκές συνθήκες για εξαγωγές και συγχωνεύσεις.
(Εκθεση McKinsey & Company «Η Ελλάς 10 χρόνια μπροστά! Προσδιορίζοντας το νέο μοντέλο ανάπτυξης της Ελλάδος», Σεπτέμβριος 2011).
- Συνεργασία Φαμάρ - Glaxo: Την παραγωγή τεσσάρων μη συνταγογραφούμενων φαρμάκων, το ένα εκ των οποίων μάλιστα θα τροφοδοτεί την παγκόσμια αγορά, θα αναλάβει η ελληνική φαρμακοβιομηχανία ΦΑΜΑΡ για λογαριασμό του βρετανικού κολοσσού GlaxoSmithKline. «Η νέα επένδυση (...) θα ανακοινωθεί αύριο σε ειδική εκδήλωση που θα πραγματοποιηθεί στη βρετανική πρεσβεία στην Αθήνα, παρουσία του επικεφαλής της GSK για την Ευρώπη, Ρότζερ Σκάρλετ-Σμιθ». (εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 1-10-2013) Η επέκταση της συνεργασίας της ΦΑΜΑΡ με την GlaxoSmithKline συνδέεται από πολλούς και με την επικείμενη απελευθέρωση της διάθεσης των μη συνταγογραφούμενων σκευασμάτων από τα σούπερ μάρκετ, καθώς, η ΦΑΜΑΡ είναι εταιρεία του Ομίλου Μαρινόπουλου. (...)
Συνολικά, η ΦΑΜΑΡ εξάγει το 70% της παραγωγής της, ενώ μέσω των 11 εργοστασίων της (4 σε Ελλάδα και 7 στο εξωτερικό) αποτελεί τον τρίτο μεγαλύτερο ανεξάρτητο παραγωγό για τις εταιρείες φαρμάκου στην Ευρώπη και τον πέμπτο διεθνώς, παράγοντας φάρμακα για λογαριασμό 150 πολυεθνικών.
(Εκδοση: Υγεία Φάρμακο Ομορφιά 2013 - Βιομηχανία Παραγωγικές Επιχειρήσεις).
- DEMO: Ο πρόεδρος της Πανελλήνιας Ενωσης Φαρμακοβιομηχάνων και διευθύνων σύμβουλος μιας από τις μεγαλύτερες ελληνικές φαρμακοβιομηχανίες, της DEMO, Δημήτρης Δέμος, σε συνέντευξή του(healthview.gr- 19/9/ 2013) λέει: «Αναπτυξιακά αυτή τη στιγμή το μόνο που κάνουν οι ελληνικές βιομηχανίες είναι η εξωστρέφεια την οποία δείχνουν. Από τη στιγμή που είμαστε στις κορυφαίες θέσεις των εξαγωγικών μπορούμε να συμβάλουμε με εξαγωγές της τάξης των 3,5 δισ. ευρώ. Οι συνολικές εξαγωγές στον κλάδο είναι της τάξης των 850 - 900 εκατ. ευρώ. Οι καθαρές εξαγωγές βιομηχανικών προϊόντων μας είναι περί τα 300 - 350 εκατ. ευρώ και ο κλάδος έχει τη δυναμική να τις δεκαπλασιάσει. Μην ξεχνάμε ότι τα τελευταία χρόνια έχουμε κάνει επενδύσεις 300 εκατ. ευρώ. Μπορούμε να καταφέρουμε εξαγωγές 3,5 δισ. ευρώ σε ετήσια βάση! Μόνο από εμάς το έλλειμμα άμεσα θα έπεφτε κάτω από το 3%. Πιστεύω δε ότι αυτός είναι και ο λόγος που ουσιαστικά έχουν φοβηθεί τα διεθνή κέντρα για το ελληνικό φάρμακο».
Η DEMO έχει παρουσία, μέσω εξαγωγών, σε 50 περίπου χώρες και πριν από λίγο καιρό δημιούργησε και θυγατρική, γραφείο εξαγωγών στο Μόναχο, ενώ πριν από μερικούς μήνες είχε ιδρύσει την πρώτη θυγατρική της στην Κίνα όπου διερευνά το έδαφος για περαιτέρω εξαγωγές. Η Demo εξάγει στην Κίνα περισσότερο από 2 δεκαετίες. Από το σύνολο της παραγωγής της, το 80% αφορά σε εξαγωγές. Σε κάποιες χώρες, κατέχει μερίδιο αγοράς 30% σε συγκεκριμένες κατηγορίες προϊόντων. Στην Ελλάδα, η εταιρεία κατέχει την πρώτη θέση σε πωλήσεις σε τεμάχια στα ελληνικά νοσοκομεία, ενώ σε διεθνές επίπεδο συγκαταλέγεται μεταξύ των 90 μεγαλύτερων παραγωγών γενοσήμων.
- Συνεργασία Βιανέξ - Lilly: Συμφωνία μεταξύ της πολυεθνικής φαρμακευτικής Lilly και της ελληνικής φαρμακοβιομηχανίας Βιανέξ, για την παραγωγή ενός νοσοκομειακού αντιβιοτικού στην Ελλάδα, με στόχο την αγορά της Κίνας (μέσα στο 2014) ανακοινώθηκε τον Ιούλη 2013 στο ΕΒΕΑ. Πρόκειται για επένδυση 1,5 εκατ. ευρώ για την παραγωγή 10 εκατ. φιαλιδίων βανκομυκίνης με προορισμό την κινεζική αγορά. Η τετραετής συμφωνία προβλέπεται να ενισχύσει τον τζίρο της Βιανέξ κατά 3-4% ή 10-12 εκατ. ευρώ.
Ενα παράδειγμα ακόμα
Η μεγαλύτερη παραγωγός γενόσημων φαρμάκων στον κόσμο θεωρείται η ισραηλινών συμφερόντων φαρμακοβιομηχανία TEVA που πολύς λόγος γίνεται τελευταία. Στην Ελλάδα, η εταιρεία ξεκίνησε την εμπορική της δραστηριότητα το 2008. Και φέρεται να είναι ο βασικός διακινητής γενόσημων στην ελληνική αγορά. Ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας Κωνσταντίνος Φιτσώρος, σε συνέντευξή του, (ΒΗΜΑ - 1.7.2012) εξηγεί ότι η TEVA δεν είναι και τόσο καινούργια στην ελληνική αγορά: «...η μητρική εταιρεία για περισσότερο από 10 χρόνια πριν από την εγκατάστασή της στην Ελλάδα προμήθευε και συνεχίζει να προμηθεύει και σήμερα κάποιες από τις μεγαλύτερες ελληνικές φαρμακοβιομηχανίες γενοσήμων με δραστικές ουσίες φαρμάκων, καθώς και με έτοιμα φάρμακα. Ολα αυτά τα χρόνια στην Ελλάδα έχουν διακινηθεί περισσότερα από 3 εκατομμύρια δισκία και στείρες δόσεις των φαρμάκων μας».
Πριν από μερικές βδομάδες, σε ελληνικό διαδικτυακό μέσο, καταγράφεται: «Η Goldman Sachs ήταν η πρώτη που υποβάθμισε τη σύστασή της για τη μετοχή της TEVA σε "πώληση". (...) Ενα από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που επιμένουν να χαρακτηρίζουν την TEVA θετικά είναι η Deutsce Bank. Η γερμανική τράπεζα προτρέπει τους πελάτες της να αγοράσουν μετοχές της TEVA(...)».
Μία άλλη χρήσιμη πληροφορία είναι ένα μεγάλο ντιλ ανάμεσα στην TEVA και τη γερμανική Bayer. «H Bayer HealthCare δήλωσε ότι ολοκλήρωσε την εξαγορά της Teva Pharmaceutical Industries που αφορά προγράμματα για την υγεία των ζώων. Η Bayer συμφώνησε να αγοράσει την επιχείρηση το Σεπτέμβρη για 145 εκατ. δολάρια». (Associated Press 3.1.2013)
Σύγκρουση πολυεθνικών και συμβιβασμοί
Εχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε μερικές εκτιμήσεις, πρακτικές και μεθοδεύσεις, σχετικά με την τεράστια κόντρα των ίδιων των πολυεθνικών σχετικά με τα γενόσημα φάρμακα.
Ενα ξεχωριστό κεφάλαιο που περιλαμβάνει η Μελέτη της Τράπεζας Πειραιώς που προαναφέραμε έχει τίτλο: «Αθέμιτες πρακτικές και προβλήματα ανταγωνισμού μεταξύ πρωτοτύπων και γενόσημων». Και λέει:
«Ενα σημαντικό πρόβλημα της Ελληνικής φαρμακοβιομηχανίας είναι τα εμπόδια που θέτουν οι εταιρείες παραγωγής αρχέτυπων φαρμάκων που έχουν σαν στόχο την καθυστέρηση εισόδου των γενόσημων φαρμάκων στην αγορά. (...) Η πρακτική αυτή έχει σκοπό τη δημιουργία μεγαλύτερης νομικής αβεβαιότητας στις εταιρείες παραγωγής γενόσημων. Δημιουργία δικαστικών διενέξεων και πρόκληση επαφών με τις εταιρείες γενόσημων, ώστε να αποτραπεί ή να καθυστερήσει η είσοδος γενόσημων στην αγορά (ο αριθμός των διενέξεων τετραπλασιάστηκε μεταξύ 2000 και 2007 και η μέση διάρκεια των δικαστικών διαδικασιών ήταν 2,8 έτη). Αιτήσεις λήψης ασφαλιστικών μέτρων από τις εταιρείες παραγωγής αρχέτυπων (μέση διάρκεια καθυστέρησης 18 μήνες). Ενστάσεις και προσφυγές κυρίως για παράγωγα διπλώματα ευρεσιτεχνίας (μέση διάρκεια περίπου 2 έτη). Διακανονισμοί και άλλες συμφωνίες (κυρίως στο πλαίσιο δικαστικών διαφορών ή λοιπών διενέξεων), μεταξύ εταιρειών παραγωγής αρχέτυπων και γενόσημων σκευασμάτων.
Με τις συμφωνίες αυτές τίθενται περιορισμοί στη δυνατότητα διάθεσης του προϊόντος στις αγορές (γεωγραφικοί ή ποσοτικοί), ενώ συνήθως καταβάλλονται και ανταλλάγματα όπως απευθείας πληρωμές, άδειες εκμετάλλευσης, συμφωνίες διανομής ή παρεπόμενες συμφωνίες (side deal).
Αλλες πρακτικές που εμποδίζουν την είσοδο γενόσημων στην αγορά, σύμφωνα με τη μελέτη, είναι τα στοιχεία της μελέτης: «Συμφωνίες ταχείας εισόδου, παρεμπόδιση έκδοσης άδειας κυκλοφορίας και τιμολόγησης ή ασφαλιστικής κάλυψης για τα γενόσημα (με τον ισχυρισμό ότι αυτά είναι λιγότερο ασφαλή, μη αποτελεσματικά ή κατώτερης ποιότητας φάρμακα), παρεμβάσεις στους χονδρεμπόρους ή στους προμηθευτές δραστικών φαρμακευτικών ουσιών, κ.λπ.
