«Τα πανεπιστήμια είναι από τους κύριους επιστημονικούς μοχλούς για την ανάπτυξη», «βρίσκονται στην πρώτη γραμμή για την παραγωγική ανόρθωση της χώρας», «με μεγάλες επιστημονικές δυνατότητες που ξεπερνούν τα όρια της Ελλάδας».
Αυτά και άλλα πολλά ακούγονται μέσα στα πανεπιστημιακά ιδρύματα, τόσο από καθηγητές - ιδιαίτερα όταν δημοσιεύονται οι γνωστές διεθνείς αξιολογήσεις - όσο και από στελέχη επιχειρήσεων, που συχνά - πυκνά εμφανίζονται στις σχολές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι εκδηλώσεις για τα 180 χρόνια του ΕΜΠ, στις οποίες καθηγητές και στελέχη εταιρειών παρουσίασαν λίγο - πολύ κάθε σχολή ως «την πιο σπουδαία σχολή ανάπτυξης»,αναπαράγοντας ιδεολογήματα όπως ότι «την έξοδο από το τέλμα θα δώσουν οι μηχανικοί, όπως έγινε στην 3η βιομηχανική επανάσταση».
Είναι πραγματικότητα πως η επιστήμη και η τεχνολογία αναπτύσσονται ραγδαία στο πλαίσιο του καπιταλισμού, η προώθηση και αξιοποίησή τους παίζει σπουδαίο ρόλο στην καπιταλιστική παραγωγή, αποτελώντας κρίσιμο παράγοντα και στη διεθνή κούρσα των αγορών. Οχι τυχαία, η «προσέλκυση καινοτόμων επενδύσεων»προβάλλεται από τους επιχειρηματικούς ομίλους ως ένας από τους «κεντρικούς αναπτυξιακούς στόχους»1.
Στο πλαίσιο αυτό, η μεγαλύτερη και πιο άμεση σύνδεση των σχολών, της Ερευνας και Καινοτομίας με τις ανάγκες των επιχειρήσεων διαπερνάει την πολιτική της κυβέρνησης και της ΕΕ, όπως φάνηκε και σε πρόσφατο κείμενο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με θέμα «Επενδύοντας στην έξυπνη, καινοτόμο και βιώσιμη βιομηχανία. Μια ανανεωμένη στρατηγική για τη βιομηχανική πολιτική της ΕΕ»2. Γι' αυτό η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ μεταξύ άλλων προχωρά στη δημιουργία ταμείου χρηματοδότησης της Ερευνας (το λεγόμενο uni.fund), προωθεί την εμπορευματοποίησή της, ενώ συνολικά προσδένει όλο και περισσότερο τα πανεπιστήμια με τις ανάγκες της αγοράς, όπως με τον τελευταίο νόμο για τα ΑΕΙ και την ίδρυση του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής.
Οταν οι επιχειρήσεις κατευθύνουν την Ερευνα
Με ποιον τρόπο όμως συνδέονται σήμερα τα πανεπιστήμια, η Ερευνα - Καινοτομία με την παραγωγή; Αν κοιτάξουμε καλύτερα θα δούμε:
-- Παρά τις σύγχρονες δυνατότητες, η Ερευνα στρέφεται κυρίως σε εκείνες τις δραστηριότητες που προσφέρουν μέγιστο κέρδος στους καπιταλιστές, υποτιμάται ή και καθυστερεί η ανάπτυξη τομέων που δεν αποδίδουν επαρκή κέρδη. Ερευνητικοί τομείς που αφορούν σοβαρές κοινωνικές ανάγκες, όπως η προστασία από πλημμύρες, σεισμούς, η υγιεινή και ασφάλεια στους χώρους δουλειάς, μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα.
-- Η δίψα των καπιταλιστών για κέρδος δεν υπολογίζει τις πιθανές συνέπειες στον άνθρωπο ή το περιβάλλον από την αξιοποίηση νέων τεχνολογιών. Ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι: Η γενετική μηχανική με τα μεταλλαγμένα προϊόντα, φάρμακα με απρόβλεπτες παρενέργειες, η νανοτεχνολογία που έχει ενσωματωθεί σε διάφορα προϊόντα χωρίς τους απαραίτητους ελέγχους3.
-- Στο πλαίσιο του αδυσώπητου'παγκόσμιου ανταγωνισμού, τεράστιες δαπάνες κατευθύνονται στην Ερευνα για τον εκσυγχρονισμό όπλων στην υπηρεσία ιμπεριαλιστικών σχεδιασμών. Το 2017, μόνο οι ΗΠΑ δαπάνησαν περισσότερα από 70 δισ. δολάρια στη σχετική έρευνα, με εμπλοκή ελληνικών πανεπιστημιακών ή ερευνητικών ιδρυμάτων, όπως η έρευνα του ΙΤΕ για το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ4 και η συνεργασία του ΠΑΜΑΚ με το ΝΑΤΟ.
-- Η κούρσα για το πρόσθετο κέρδος ανάμεσα στους επιχειρηματικούς ομίλους θέτει εμπόδια στην ίδια τη διαδικασία της Ερευνας, που απαιτεί συνεργασία. Στο ίδιο αντικείμενο μπορεί να εργάζονται διαφορετικές ερευνητικές ομάδες, αλλά μεταξύ τους να κρατούν απόλυτη μυστικότητα. Η όποια πατέντα περνάει βασικά στα χέρια μεγάλων επιχειρήσεων, που έχουν άλλωστε τη δυνατότητα να τη χρηματοδοτούν.
Σε αυτό το φόντο...
Οι νέοι επιστήμονες και το έργο τους «εγκλωβίζονται» στις ανάγκες των καπιταλιστών για κέρδη
Σε εκθέσεις των καπιταλιστών5 αλλά και μέσα στα πανεπιστήμια τονίζεται η ανάγκη «να απελευθερωθούν οι δυνατότητες των ατόμων, η δημιουργικότητα και η προσωπική τους πρωτοβουλία», οι εργαζόμενοι να αποκτούν «ικανότητες σύνθεσης» για να συνδέουν καλύτερα τις γνώσεις τους με τα «θέλω» των επιχειρήσεων. Την ίδια ώρα, όμως, ακούμε για «υπερβάλλοντα προσόντα», ακόμα και για μείωση των γενικών μαθημάτων στα προγράμματα σπουδών. Πολλοί νέοι, μάλιστα, με ιδιαίτερη αγάπη σε ένα επιστημονικό αντικείμενο, καταλήγουν να επιλέγουν σχολή ανάλογα με την τσέπη τους ή πετιούνται ουσιαστικά εκτός σπουδών, όπως οι χιλιάδες μη μετεγγραφέντες φοιτητές.
Το ίδιο το περιεχόμενο των πανεπιστημιακών σπουδών και ερευνών περιορίζεται, δεν αναπτύσσεται όπως θα μπορούσε, λόγω της διαρκούς προσαρμογής του στις ανάγκες της αγοράς. Σημαντικό μέρος της Ερευνας που γίνεται μέσα στα πανεπιστήμια κατευθύνεται - περισσότερο ή λιγότερο άμεσα - από τις επιχειρήσεις, που την αξιοποιούν για να «διαφοροποιηθούν» από τους ανταγωνιστές τους. Πρώτα «βλέπουν» μια τεχνολογία που υπόσχεται κέρδη και μετά αναθέτουν σε επιστήμονες την ανάπτυξή της με σκοπό την εμπορική αξιοποίηση. Ετσι βλέπουμε ερευνητικά προγράμματα στα πανεπιστήμια με απευθείας χρηματοδότηση από μια επιχείρηση ή κρατικά και διακρατικά όργανα6, που μπαίνουν «μπροστά» για να εξασφαλίσουν την ανταγωνιστικότητα ολόκληρων κλάδων.
Τα τελευταία χρόνια προβάλλεται ως διέξοδος η ίδρυση start-up επιχειρήσεων, με τον ίδιο τον Τσίπρα να επισκέπτεται το Impact hub Athens τον Αύγουστο του 2017 κ.ά. Στην πραγματικότητα, όμως, για αυτές τις επιχειρήσεις το περιβάλλον δεν είναι τόσο «φιλικό» όσο προπαγανδίζεται. Οι «νεοφυείς» επιχειρήσεις καλούνται να λειτουργήσουν στο πλαίσιο του σκληρού ανταγωνισμού, σε κόντρα με μεγάλες εταιρείες κάθε κλάδου, με πολυεθνικά μονοπώλια που αναπτύσσονται σε διεθνή κλίμακα, αξιοποιώντας με άλλους όρους πρώτα και κύρια το χαμηλότερο εργατικό «κόστος» σε διάφορες χώρες, όπως συμβαίνει με τις εταιρείες Πληροφορικής στην Ινδία. Επενδυτικά ταμεία και μονοπώλια «σπέρνουν» start-up επιχειρήσεις ή τις αφήνουν να «καρπίσουν», για να «θερίσουν» στη συνέχεια αυτές που υπόσχονται μεγάλα κέρδη, έχοντας έτσι αποφύγει το σχετικό ρίσκο και τις αντίστοιχες ζημίες. Το συντριπτικά μεγάλο μέρος των start-up επιχειρήσεων αποτυγχάνουν, ενσωματώνονται στις επιχειρήσεις που τις χρηματοδοτούν ή συγχωνεύονται και εξαγοράζονται από μεγαθήρια του κλάδου τους. Τρανό παράδειγμα το Ισραήλ, κράτος που έχει βαφτιστεί «Start-up Nation», καθώς εκεί ιδρύεται μια start-up κάθε 8 ώρες, μόνο όμως το 4% με 6% αυτών τελικά θα πετύχει7.
Τεχνολογία και επιστημονική γνώση στα χέρια των καπιταλιστών γίνονται κατάρα για την κοινωνία
Τελικά, από την Καινοτομία και πρωτοπόρα Ερευνα μπορούν να κερδίσουν όλοι;
Σύμφωνα με τον ΣΕΒ, «ο τομέας της βιομηχανίας και ειδικότερα της μεταποίησης (...) παρέχει σταθερές και ποιοτικές θέσεις εργασίας, αποτελεί τη βάση της εξωστρέφειας (...), μετατρέπει την καινοτομία σε επιχειρηματικότητα».
Η αλήθεια είναι, όμως, ότι η «ευλογία» της τεχνολογίας και της επιστημονικής γνώσης στα χέρια των καπιταλιστών γίνεται «κατάρα» για την κοινωνία. Οι νέες τεχνολογίες εισάγονται στην παραγωγή με κριτήριο το καπιταλιστικό κέρδος, με αποτέλεσμα να φέρνουν δεινά στους εργαζόμενους, αντί για οφέλη. Οι ίδιοι οι καπιταλιστές εκτιμούν8 ότι η λεγόμενη «4η βιομηχανική επανάσταση» (η εισαγωγή νέων τεχνολογιών αυτοματοποίησης και ρομποτικής στη βιομηχανία) θα συνοδευτεί από απώλεια εκατομμυρίων θέσεων εργασίας σε όλο τον κόσμο, άνοδο της εντατικοποίησης της εργασίας. Ακόμα και σε κράτη που κατέχουν ηγετικές θέσεις στην αξιοποίηση της νέας τεχνολογίας στην παραγωγή και δεν βρίσκονται στη φάση της κρίσης, όπως η Βρετανία, η Γερμανία, οι ΗΠΑ, η ανισότητα στα εισοδήματα αυξάνεται ραγδαία, είναι «πρώτες» στη μερική απασχόληση και την «ευελιξία». Χαρακτηριστικό παράδειγμα και εδώ στην Ελλάδα για το «φωτεινό μέλλον» που φέρνουν τα γενναία προγράμματα έρευνας και ανάπτυξης είναι η φαρμακοβιομηχανία, όπου οι κερδοφόρες και εξαγωγικές πολυεθνικές εταιρείες απέλυσαν χιλιάδες εργαζόμενους το 2017, ενώ ο λαός χρυσοπληρώνει το Φάρμακο.
Την ίδια ώρα, ο παραπάνω στρεβλός, «παράλογος» τρόπος αξιοποίησης της κοινωνικής γνώσης και των επιτευγμάτων «κόβει» τα πόδια των ίδιων των καπιταλιστών, οξύνει τα αδιέξοδά τους, αφού στο μεταξύ τους ανταγωνισμό εξωθούνται σε επιλογές που περιορίζουν σχετικά το εργατικό δυναμικό που αξιοποιούν, περιορίζουν δηλαδή την ίδια τους την πηγή του πλούτου, τον εργαζόμενο άνθρωπο.
Ηδη σήμερα η Ερευνα, όπως και η παραγωγή, είναι σε μεγάλο βαθμό κοινωνική, βρίσκεται όμως «στα χέρια» λίγων. Ηδη σήμερα οι επιστημονικές κατακτήσεις δεν είναι προϊόν της δουλειάς ενός μεμονωμένου επιστήμονα που μόνος αναζητεί την ιδέα που θα «πουλήσει». Οι μεγαλύτερες ανακαλύψεις - εφευρέσεις είναι προϊόν εκτεταμένης συνεργασίας και σχεδίου, με μπροστάρη πολλές φορές το αστικό κράτος, με τυπικά παραδείγματα τις ανακαλύψεις του CERN αλλά και του ίδιου του ίντερνετ. Τα τεράστια επιτεύγματα της πρώτης σοσιαλιστικής κοινωνίας, της ΕΣΣΔ, και σε αυτούς τους τομείς δείχνουν το δρόμο. Η εργατική εξουσία είναι η μόνη που μπορεί να απελευθερώσει την επιστήμη και καινοτομία από τη μέγγενη του κέρδους. Να την αναπτύσσει αλματωδώς στη βάση της κοινωνικής ιδιοκτησίας, να τη συνδέει με την παραγωγή με ανώτερο, άμεσο και ορθολογικό τρόπο, στη βάση του κεντρικού, επιστημονικού, πανεθνικού σχεδιασμού, για την κάλυψη των αναγκών της κοινωνίας.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1. [1]Κοινή δήλωση για το «Εθνικό Αναπτυξιακό Σχέδιο» της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής (ΟΚΕ). Την ΟΚΕ συναπαρτίζουν οι «κοινωνικοί εταίροι», δηλαδή οι ηγεσίες ΓΣΕΕ - ΑΔΕΔΥ και οι εκπρόσωποι των εργοδοτικών οργανώσεων.
2[1]. Κείμενο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, 13-09-2017 [COM (2017) 479 final]. Βλ. και «Ριζοσπάστης» 11-11-2017, «Μέτρα ενίσχυσης των ευρωπαϊκών μονοπωλίων στον παγκόσμιο ανταγωνισμό» στο τετρασέλιδο «Διεθνή & Οικονομία».
3. [1]https://www.rizospastis.gr/story.do?id=4652805
4. [1]https://www.forth.gr/index_main.php?l=g&c=28&i=1178
5[1]. Βλ. ενδεικτικά «Ριζοσπάστης» 24/1/18 σελ. 14
6[1]. Ιδιαίτερα με τα «γενναία» ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράμματα.
7. [1]http://www.globes.co.il/en/ article-ivc-reversexit-only-4 -of-israeli-start-ups- succeed-1001004686, https://www.haaretz.com/ israel-news/business /for-every-mobileye- 600-israeli- start-ups-crash- 1.5450822
8[1]. The Future of Jobs: http://www3.weforum.org/docs/WEF_Future_of_Jobs.pdf, σελ. 13
