Σκάνδαλο που αποκαλύπτει τη λειτουργία του
Στη δίνη του σκανδάλου της «Cambridge Analytica» συνεχίζει να βρίσκεται το «Facebook», σύμφωνα με επαναλαμβανόμενα δημοσιεύματα. Οι χρήστες του μέσου - λένε - δε φαίνεται να συγχωρούν τον Ζούκερμπεργκ (ιδρυτή, διευθύνοντα σύμβουλο και κύριο μέτοχο) για την αξιοποίηση, από την εταιρεία «Cambridge Analytica», προσωπικών πληροφοριών 87 εκατομμυρίων χρηστών του «Facebook», με σκοπό την πολιτική και κοινωνική χειραγώγησή τους και ειδικότερα την υποστήριξη της προεκλογικής εκστρατείας του Τραμπ. Ισως πράγματι να υπάρχουν εκατομμύρια χρήστες του «Facebook», που πίστευαν ότι πρόκειται για μια καλοκάγαθη πλατφόρμα επικοινωνίας και όχι για ένα μηχανισμό συλλογής πληροφοριών από τρίτους, αλλά κυρίως από το ίδιο το «Facebook», άνθρωποι που δεν είχαν καταλάβει ότι καθώς χρησιμοποιούν το «Facebook», χρησιμοποιούνται απ' αυτό, γίνονται οι ίδιοι το προϊόν, που πουλάει το μονοπώλιο σε πολλούς και διάφορους ενδιαφερόμενους.
Η υπόθεση «Cambridge Analytica» είναι μία μικρή πτυχή του τρόπου που αξιοποιούνται τα δεδομένα που αλιεύει το «Facebook». Μόλις την περασμένη Δευτέρα, το «Facebook» ζήτησε συγγνώμη από τους χρήστες του, γιατί καθώς μερικοί ζήτησαν να δουν τι δεδομένα έχει αποθηκευμένα γι' αυτούς, διαπίστωσαν πως τα πρόχειρα βίντεο που είχαν κατασκευάσει και «ανεβάσει» προ δεκαετίας, παρότι τα είχαν διαγράψει, συνέχιζαν να βρίσκονται στους κεντρικούς υπολογιστές του «Facebook». Η εταιρεία το απέδωσε σε bug (σφάλμα) του λογισμικού... Είπε επίσης ότι θα σταματήσει να επιτρέπει σε άλλες εταιρείες να ανεβάζουν λίστες με διευθύνσεις e-mail πελατών τους και να τις διασταυρώνουν με τα στοιχεία του «Facebook», αν δεν έχουν έγκριση για τέτοια χρήση των στοιχείων τους. Οι αποκαλύψεις αυτές αρχίζουν να προκαλούν θυμηδία, καθώς είναι ολοφάνερο ότι πρόκειται μόνο για την «κορυφή του παγόβουνου». Οτι συγκαλύπτουν τη μεγαλύτερη εικόνα: Το ίδιο το «Facebook» και τα άλλα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) είναι που εκμεταλλεύονται πρώτα απ' όλους και σε μόνιμη βάση τις πληροφορίες που σκοπίμως ή άθελά τους, με άμεσο, αλλά κυρίως με έμμεσο τρόπο αναρτούν τα δισεκατομμύρια των χρηστών τους στις σελίδες τους.
Ταξική φύση
Φυσικά, δεν πρόκειται μόνο για το «Facebook» και το «Instagram» (που ανήκει στο «Facebook»), αλλά για όλα τα λεγόμενα ΜΚΔ, τις κατασκευασμένες από μονοπώλια εύχρηστες διαδικτυακές πλατφόρμες στις οποίες συνδέεται μεγάλος αριθμός χρηστών για να ανταλλάσσουν μεταξύ τους πληροφορίες. Τα ΜΚΔ δίνουν την εντύπωση ενός «παγκόσμιου χωριού», όπου ο καθένας μπορεί να μιλάει ελεύθερα, να επικοινωνεί με τους φίλους του ή να κάνει νέους, να σχετίζεται κοινωνικά με ανθρώπους που γνωρίζει, ή δεν έχει συναντήσει ποτέ. Οι πληροφορίες που δίνουν οι χρήστες είναι εκείνες που συνειδητά εισάγουν στα ΜΚΔ (ηλικία, βιογραφικά στοιχεία, συναισθηματική κατάσταση κ.τ.λ.), αλλά και δεδομένα που εισάγουν ασυνείδητα και αφορούν κοινωνικές διασυνδέσεις (φίλοι μου κ.τ.λ.), προτιμήσεις και πεποιθήσεις κάθε είδους, από σεξουαλικές μέχρι αισθητικές και πολιτικές. Κάθε «like» σε ένα κείμενο, ή σε μια φωτογραφία θεωρείται στοιχείο της προσωπικότητας του χρήστη. Η ανάγνωση μιας είδησης και ο χρόνος παραμονής σε αυτήν μαρτυρούν πόσο ενδιαφέρει τον συγκεκριμένο χρήστη.
Τα ΜΚΔ είναι μεγάλοι αμερικανικοί μονοπωλιακοί όμιλοι και απ' αυτό καθορίζεται ο πραγματικός τους χαρακτήρας. Κάθε πληροφορία που δίνουν οι χρήστες καταγράφεται, κωδικοποιείται, φυλάσσεται και γίνεται αντικείμενο πολλαπλής και επαναλαμβανόμενης επεξεργασίας σε μεγάλες βάσεις δεδομένων, που είτε βρίσκονται στις ΗΠΑ είτε ελέγχονται από αυτές. Με τις «παραδοσιακές» μεθόδους ήταν απλά αδύνατο να γίνει τέτοια συγκέντρωση και αξιοποίηση πληροφοριών. Οι πληροφορίες διατηρούνται στο διηνεκές, ακόμη κι αν «διαγραφούν» από τους χρήστες, παρά τις διαβεβαιώσεις των εταιρειών για το αντίθετο. Αλλωστε, οι πληροφορίες που δείχνει το «Facebook» ότι έχει είναι απλώς εκείνες που ...εμφανίζει ότι έχει. Ακριβή εικόνα για το τι υπάρχει στα τεράστια αποθηκευτικά του μέσα είναι δύσκολο να το ξέρουν ακόμη και οι ίδιοι οι εργαζόμενοι σε αυτό - πλην ελαχίστων. Και βέβαια σημασία έχει και τι πληροφορίες υπάρχουν στα χέρια άλλων παραγόντων, που απέκτησαν δεδομένα, τα οποία συνέλεξε το «Facebook». Οι πληροφορίες, που σχηματίζουν τελικά το προφίλ (κοινωνικό, οικονομικό, πολιτικό, θρησκευτικών πεποιθήσεων, σεξουαλικών προτιμήσεων κ.ο.κ.), χρησιμοποιούνται για στοχευμένη διαφήμιση, αλλά και για την ακριβή γνώση της προσωπικότητας και της τρέχουσας κατάστασης των χρηστών.
Αντιπαραθέσεις
Η υπόθεση «Cambridge Analytica» έδωσε την αφορμή για το «κίνημα» εγκατάλειψης του «Facebook», #DeleteFacebook και για μια σειρά ηχηρών αποχωρήσεων άλλων εταιρειών, που διέγραψαν τις εταιρικές σελίδες τους στο «Facebook», από την «Apple» μέχρι την «Tesla», τη «SpaceX» και το ...«Playboy». Ειδικά με το μονοπώλιο της «Apple» φαίνεται να υπάρχει πιο ζωηρή αντιπαράθεση, καθώς ο Τιμ Κουκ (διευθύνων σύμβουλος) βρήκε την ευκαιρία να πει ότι μόνο το επί πληρωμή μοντέλο οικονομικής δραστηριότητας είναι που δίνει κάποια εξασφάλιση, με τον Ζούκερμπεργκ να βγαίνει και να υπερασπίζεται το «δωρεάν» μοντέλο, που βασίζεται στη διαφήμιση, μιλώντας και πάλι για «υπηρεσία που βοηθά τους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο να συνδεθούν μεταξύ τους». Αλλιώς πολλοί άνθρωποι που δεν έχουν τα απαραίτητα χρήματα θα έμεναν εκτός, είπε. Συλλέγοντας και πουλώντας προσωπικά δεδομένα έφτιαξε την αυτοκρατορία και τα δισεκατομμύριά του ο Ζούκερμπεργκ, γι' αυτό δημιούργησε το «Facebook», όχι από ενδιαφέρον για τους φτωχούς και την επικοινωνία των ανθρώπων.
Η οργανική συσχέτιση των ΜΚΔ με τις ΗΠΑ ενοχλεί και εταίρους - ανταγωνιστές τους στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, που ρίχνουν τις βολές τους, με κάθε ευκαιρία, όπως τώρα με την υπόθεση «Cambridge Analytica», όπου η ΕΕ κάλεσε τον ίδιο τον Ζούκερμπεργκ να καταθέσει και να δώσει εξηγήσεις. Τα ευρωπαϊκά καπιταλιστικά κράτη θέλουν να είναι τα ίδια που κατέχουν και επεξεργάζονται τις πληροφορίες των πολιτών τους, όχι οι ΗΠΑ μέσω του «Facebook» και των άλλων ΜΚΔ.
Χειραγώγηση και «πλύση εγκεφάλου»
Μιλώντας σε φοιτητές ο πρώην αντιπρόεδρος του «Facebook», σε δηλώσεις του, είχε σημειώσει πως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης «διαβρώνουν τα βασικά θεμέλια του τρόπου συμπεριφοράς των ανθρώπων». «Δεν το καταλαβαίνετε», είχε πει, «αλλά σας προγραμματίζουν (...) Ομως τώρα πρέπει να αποφασίσετε πόσα είστε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε, πόση από τη διανοητική σας ανεξαρτησία», υπογραμμίζοντας πως ο ίδιος δεν θέλει να υφίσταται «προγραμματισμό» και για το λόγο αυτό δεν χρησιμοποιεί αυτήν την «αηδία» - όπως χαρακτήρισε το «Facebook» - και δεν επιτρέπει ούτε στα παιδιά του να το χρησιμοποιούν! Πολλά είναι τα δημοσιεύματα και οι έρευνες σχετικά με το ρόλο που διαδραματίζουν τα ΜΚΔ στη διαμόρφωση, στον «προγραμματισμό» της κοινής γνώμης, στην επικοινωνία, στην ενημέρωση, στην προσωπικότητα του ατόμου. Η ευρεία διάδοσή τους έχει επιφέρει μεγάλες αλλαγές και αυτό το γνωρίζουν κυβερνήσεις, επιχειρήσεις, κρατικές υπηρεσίες, που τα αξιοποιούν πολύπλευρα.
Τα ΜΚΔ επιτρέπουν στις αρχές να γνωρίζουν εκ των προτέρων το συναίσθημα των διαφωνούντων και να παίρνουν προληπτικά μέτρα. Αποτελούν σημαντικό μηχανισμό χειραγώγησης και «πλύσης εγκεφάλου». Τα κανάλια ειδήσεων του «Facebook» και οι ειδήσεις των χρηστών που προβάλλει, στη βάση της «εξατομίκευσής» τους, διαμορφώνουν την εικόνα της πραγματικότητας, που το μονοπώλιο θέλει να παρουσιάσει ως πραγματική. Και βέβαια το «Facebook» διαγράφει τους λογαριασμούς όσων τις απόψεις θεωρεί «επικίνδυνες».
Η απευθείας πρόσβαση της NSA (Εθνική Υπηρεσία Ασφαλείας των ΗΠΑ) στα συστήματα των ΜΚΔ πρέπει να θεωρείται δεδομένη, ενώ υπάρχουν αναφορές πως οι μυστικές υπηρεσίες συμμετείχαν στο σχεδιασμό και στη χρηματοδότησή τους στα πρώτα τους βήματα. Οι διωκτικές αρχές - και στην Ελλάδα - συχνά υπερηφανεύονται για το πώς αξιοποίησαν το «Facebook» ή άλλα ΜΚΔ στην αντιμετώπιση της «τρομοκρατίας», στην πάταξη της εγκληματικότητας κ.ο.κ.
Σε εχθρικό έδαφος
Η λογική καλοπροαίρετων ανθρώπων, που λένε «εγώ θα κάνω καλή και προσεκτική χρήση» των ΜΚΔ, δεν μπορεί να «περπατήσει» στην πράξη. Δε γίνεται να κολυμπήσεις χωρίς να βραχείς. Οταν εταιρείες φτάνουν να παρακολουθούν ακόμη και την κίνηση του δρομέα του ποντικιού του χρήστη στις ιστοσελίδες τους, γίνεται κατανοητό πως οποιαδήποτε αλληλεπίδραση στο έδαφος των ΜΚΔ «δίνει» κάποια πληροφορία. Μόνο ο χρήστης που δεν αναρτά και δεν παρακολουθεί τίποτα μέσα από τη σελίδα του στο «Facebook» δε δίνει οτιδήποτε άλλο, πέρα από τις πληροφορίες που έδωσε κατά την εγγραφή του.
Το διαδίκτυο δεν είναι τα ΜΚΔ - είναι πολύ ευρύτερο απ' αυτά - και τα ΜΚΔ δεν είναι το διαδίκτυο, έστω και αν είναι πολύ διαδεδομένα σήμερα. Κάθε άνθρωπος που χρησιμοποιεί ή σκέφτεται να χρησιμοποιήσει τα ΜΚΔ πρέπει να απαντήσει στο ερώτημα: Θέλω να παραδίδω «στο πιάτο» την προσωπικότητά μου στα μονοπώλια για να την εμπορεύονται και στις κρατικές υπηρεσίες για να με έχουν υπό έλεγχο, να τους δίνω δυνατότητες να με χειραγωγήσουν παρουσιάζοντας μια στρεβλή ή λειψή εικόνα της επικαιρότητας και γενικότερα της πραγματικότητας; Θέλω να επικοινωνώ με τους δικούς τους όρους, μέσα από τα δικά τους κανάλια, ή να έχω περισσότερες και πιο ουσιαστικές άμεσες σχέσεις, αλλά και επικοινωνία με κάποιους που κατοικούν μακριά, μέσα από κανάλια του διαδικτύου δικής μου επιλογής, λιγότερο παρακολουθούμενα; Θυμίζουμε ότι όταν το ΚΚΕ στάθηκε ανοιχτά κριτικά απέναντι στη χρήση των ΜΚΔ, δέχτηκε τόνους λάσπης και συκοφαντίας, κατηγορίας για «τεχνοφοβία» κ.λπ.
Γνωρίζουμε, όμως, πολύ καλά ότι η πραγματική μάχη δίνεται με την καθημερινή, ζωντανή επαφή στους χώρους δουλειάς, σπουδών, κατοικίας, εκεί που μπορούν να σφυρηλατηθούν πραγματικοί δεσμοί αγώνα και συλλογικής δράσης. Αξιοποιούμε κάθε δυνατότητα που μας δίνει η τεχνολογική εξέλιξη, αλλά προφυλασσόμαστε από τους κινδύνους που κρύβουν διάφορες ευκολίες και «δωρεάν» υπηρεσίες. Δεν ξεχνάμε ούτε στιγμή την ταξική φύση των ΜΚΔ, που έχουν φτιάξει και λειτουργούν τα μονοπώλια. Στην κοινωνία που θα έχει απελευθερωθεί από τον βρόχο των μονοπωλίων, από το καπιταλιστικό εκμεταλλευτικό σύστημα, θα βρεθεί η ισορροπία ανάμεσα στην άμεση επαφή και την επικοινωνία μέσω τεχνικών μέσων, θα αξιοποιηθεί κάθε τεχνολογική δυνατότητα, χωρίς κίνδυνο για την προσωπικότητα των ανθρώπων, χωρίς αγοραπωλησίες της προσωπικής τους ζωής. Στον αγώνα γι' αυτήν την κοινωνία πρέπει να επικεντρώσουμε τις προσπάθειές μας, χωρίς να μένουμε έκθετοι στις δυνάμεις και τους μηχανισμούς, που επιδιώκουν τη διατήρηση της καπιταλιστικής βαρβαρότητας.
