Μαζί με το δεύτερο κύμα της πανδημίας, μαζί με την προσπάθεια της κυβέρνησης και των αστικών επιτελείων να κρύψουν τις εγκληματικές ευθύνες για τη διαχείρισή της και την άρνησή τους να πάρουν ακόμα και τώρα ουσιαστικά μέτρα για την προστασία της υγείας και της ζωής του λαού, τις μέρες αυτές «φουσκώνει» ξανά και ένα ακόμα κύμα ιδεολογικής επίθεσης, με προμετωπίδα την περιβόητη «ατομική ευθύνη».
Στον πυρήνα του έχει την προσπάθεια να βγουν λάδι το εκμεταλλευτικό σύστημα και το αστικό κράτος, να «εμπεδώσει» στα εργατικά - λαϊκά στρώματα ότι τα όσα ζουν αποτελούν μονόδρομο και ότι το μόνο που έχουν να κάνουν είναι να αποδεχτούν τη μοίρα τους, να «ακολουθήσουν τις οδηγίες» της κυβέρνησης, του αστικού κράτους, της εργοδοσίας, και να «αναλάβουν τις ευθύνες τους» για να ξελασπώσει μια ώρα αρχύτερα το κεφάλαιο από την κρίση.
Το κριτήριο
Σε ένα από τα πολλά σχετικά άρθρα διαβάζουμε: «Γι' αυτόν τον λόγο έρχονται διαρκώς νέες απαγορεύσεις και τα "μέτρα" για να αναπληρώσουν την ξεθυμασμένη ενέργεια της ατομικής ευθύνης. Το κράτος αναλαμβάνει να χειριστεί το έλλειμμα ατομικής ευθύνης, τη λειψή και σποραδική της ύπαρξη (...) όμως (...) η ατομική ευθύνη είναι (...) πολύτιμη προίκα όλων των φιλελεύθερων κοινωνιών. Αυτές οι κοινωνίες πατούν στην ατομική κρίση, σε ένα "εγώ τώρα κρίνω" και δεν περιμένω να μου δίνεται, κάθε φορά, η εντολή και το νόημα απέξω ή από "πάνω"» (Ν. Σεβαστάκης, lifo.gr).
Το αστικό κράτος δηλαδή όχι μόνο βρίσκεται στο απυρόβλητο, όχι μόνο παρουσιάζεται ως «αθώο του αίματος» για την εξέλιξη της πανδημίας και τα μεγάλα αδιέξοδα με τα οποία έρχονται αντιμέτωπα τα λαϊκά στρώματα, αλλά επιχειρείται να παρουσιαστεί περίπου ως ένας «ουδέτερος παρατηρητής», ως ένας «υπεράνω ρυθμιστής» που με κριτήριο το «κοινό καλό» και την «προστασία της υγείας» δίνει απλά, πού και πού, ώθηση στην ατομική ευθύνη, που αποτελεί τη μόνη λύση.
Αλήθεια, όμως, με ποια κριτήρια καλούνται «να κρίνουν ελεύθερα» τα λαϊκά στρώματα; Την απάντηση τη δίνουν τα ίδια τα αστικά επιτελεία, που σε όλους τους τόνους σημειώνουν πως είναι ανεδαφικό να πιστεύει κανείς ότι οι ΜΕΘ μπορούν να ενισχυθούν παραπάνω από τα σημερινά τραγικά επίπεδα, αφού «το κάθε σύστημα Υγείας έχει πεπερασμένες δυνάμεις», το ίδιο και τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, για τα οποία ο πρωθυπουργός λέει ότι «γι' αυτό λέγονται μαζικής μεταφοράς» και ότι «δεν μπορούμε να γεννήσουμε λεωφορεία από το πουθενά». Τη δίνουν επίσης τα κυβερνητικά στελέχη που λένε ότι είναι «απαγορευτικό» το κόστος για την αραίωση τμημάτων στα σχολεία, ενώ επαναλαμβάνουν πως «το κράτος δεν γίνεται να είναι παντού» για να επιβάλλει υποτίθεται την τήρηση των μέτρων.
Αρα λοιπόν τα λαϊκά στρώματα καλούνται να «επιλέξουν» παίρνοντας ως δεδομένη τη σημερινή κατάσταση, παίρνοντας ως δεδομένο ότι η καπιταλιστική κερδοφορία δεν πρόκειται να θιγεί ούτε κατά «μια τρίχα», ότι το αστικό κράτος μπορεί να προσφέρει ένα «ελάχιστο» και από εκεί και πέρα... «ο σώζων εαυτόν σωθήτω», και οι ίδιοι οι εργαζόμενοι και τα λαϊκά στρώματα είναι αποκλειστικά υπεύθυνοι για να προστατέψουν την υγεία και τη ζωή τους.
Με δυο λόγια, την «ατομική ευθύνη» οριοθετούν η πολιτική της εμπορευματοποίησης της Υγείας, η πολιτική της «απελευθέρωσης» στα ΜΜΜ και στους υπόλοιπους τομείς, το «ζύγι» του «κόστους - οφέλους» για το κεφάλαιο στους τομείς της πρόληψης και των υποδομών για την προστασία της ζωής του λαού, πάνω απ' όλα η ανάγκη να θωρακίζεται κάτω από όλες τις συνθήκες η καπιταλιστική κερδοφορία.
Από αυτή την άποψη η πανδημία αξιοποιείται και εδώ ως «ευκαιρία» για να εμπεδώνεται ότι ο καπιταλιστικός δρόμος αποτελεί μονόδρομο για τους λαούς, ότι το καλύτερο που έχει να κάνει ο λαός είναι να παίρνει κάθε φορά θέση στα εκβιαστικά διλήμματα που γεννάνε τα ίδια τα αδιέξοδα του σάπιου συστήματος.
Ενδεικτικό άλλωστε είναι το πώς ξαναφουντώνει η συζήτηση για τα διάφορα «μοντέλα» που επέλεξαν τα αστικά κράτη ανά τον κόσμο, με αστούς δημοσιολόγους να φτάνουν με άρθρα τους να εγκωμιάζουν το λεγόμενο «σουηδικό μοντέλο» της «ανοσίας της αγέλης» - αυτό που οι ίδιοι «λιθοβολούσαν» όταν οι ανάγκες του κεφαλαίου έπαιζαν σε «άλλο σκοπό» προ μηνών - επειδή έδωσε «ελευθερία» στους ανθρώπους να επιλέξουν, «δεν πήρε υπόψη του το πολιτικό κόστος», δεν ευνόησε τους «συνταξιούχους ψηφοφόρους» (που οδηγήθηκαν σε μαζικούς θανάτους) αλλά τους «νέους που πληρώνουν τις συντάξεις» κ.ο.κ.
Ο ορατός εχθρός
Ακόμα πιο «γλαφυρός» για τις προθέσεις όσων επικαλούνται την ατομική ευθύνη, άλλος αρθρογράφος έγραφε ήδη από το πρώτο κύμα της πανδημίας: «Γιατί τους ενοχλεί τόσο πολύ η επίκληση της ατομικής ευθύνης; (...) Οι ίδιοι, όταν σκέφτονται την κοινωνία, προτιμούν να επικαλούνται τις συλλογικότητες (...) Με την πανδημία οι όροι της σύγκρουσης έχουν αλλάξει. Ο εχθρός (...) δεν έχει μορφή, πρόσωπο, όνομα και βούληση. Κυρίως, δεν έχει "συμφέροντα" να υπερασπιστεί - υπεραξίες, κεφάλαια, καταθέσεις, χρήμα που γεννάει χρήμα. Exit ο ταξικός αντίπαλος. Στη σκηνή τώρα βρίσκεται μόνος του ο πρόσκαιρος άνθρωπος και απέναντί του ένα απρόσωπο και αόρατο ον (...) Στην πανδημία, η ατομική ευθύνη δικαιώνεται ως κοινωνική ευθύνη. Το άτομο, παντοδύναμο στις δημοκρατίες του δυτικού κόσμου, αντιλαμβάνεται ότι για να διατηρήσει την ισχύ του οφείλει να αναστείλει στοιχεία της παντοδυναμίας του...» (Τ. Θεοδωρόπουλος, «Καθημερινή»).
Τα περί του «αόρατου εχθρού» είναι βολικά για να κρύβεται ο ορατός εχθρός, το κεφάλαιο και η εξουσία του. Γιατί βέβαια το ζήτημα δεν είναι ο αόρατος ιός και η εμφάνιση της πανδημίας, αλλά το ότι οι βαριές συνέπειές της για τους λαούς είναι ακριβώς αποτέλεσμα της διαχείρισής της με βάση τα κριτήρια του κεφαλαίου.
Γι' αυτό, για παράδειγμα:
-- Οι πρωτόγνωρες δυνατότητες για την παραγωγή ενός εμβολίου σε μικρό χρονικό διάστημα, που πραγματικά θα «απογειώνονταν» με τη συνεργασία μεταξύ ιδρυμάτων, ερευνητικών κέντρων κ.λπ., «σκοντάφτουν» πάνω στους ανταγωνισμούς για το ποιος επιχειρηματικός όμιλος και ιμπεριαλιστικό κέντρο θα αποκτήσει το προβάδισμα, τις «πατέντες» που κατοχυρώνουν οι όμιλοι κ.ο.κ.
-- Οι δυνατότητες για μαζικά τεστ, νέα φάρμακα, αξιοποίηση της τηλεϊατρικής, επειδή ακριβώς αξιοποιούνται με τους όρους του κεφαλαίου όχι μόνο δεν εντάσσονται σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για την ενίσχυση του δημόσιου και δωρεάν συστήματος Υγείας, αλλά αντίθετα υπονομεύουν αυτή την ανάγκη του λαού, αξιοποιούνται ως «κυματοθραύστης» για ένα σύστημα Υγείας που «δεν αντέχει», αλλά και ως ένα ακόμα πεδίο κερδοφορίας για κλινικάρχες και λοιπούς.
-- Οι μεγάλες δυνατότητες των νέων τεχνολογιών, αντί να αξιοποιούνται σε αυτές τις συνθήκες για να διευκολύνουν τους εργαζόμενους, π.χ. να μειώσουν τον εργάσιμο χρόνο για όλους, αξιοποιούνται ώστε να γενικευτούν η «ευέλικτη» εργασία και η εντατικοποίηση μέσω της τηλεργασίας, την ώρα που δεκάδες χιλιάδες άλλοι εργαζόμενοι πετιούνται στην ανεργία.
-- Δυνατότητες όπως π.χ. τα μαζικά δεδομένα, τα οποία, στο πλαίσιο μιας κοινωνίας που στο επίκεντρό της θα είχε τις λαϊκές ανάγκες, θα αξιοποιούνταν σε τέτοιες συνθήκες ώστε πιο γρήγορα και αποτελεσματικά να κατευθύνονται όλοι οι απαραίτητοι πόροι και τα μέσα για την αντιμετώπιση της πανδημίας, αξιοποιούνται για να θωρακίζεται η καπιταλιστική κερδοφορία, για να περικόπτονται απαραίτητοι για το λαό αλλά «αχρείαστοι» για το κεφάλαιο πόροι κ.ο.κ.
Σ' αυτό το πλαίσιο η «κοινωνική ευθύνη» του εργαζόμενου εξαντλείται στο πώς θα «αυτοπεριορίζεται», πώς δηλαδή θα χαμηλώνει τον πήχη των απαιτήσεών του, πώς θα «στριμώχνει» τις ανάγκες του στα πολύ στενά όρια που θέτει η καπιταλιστική κερδοφορία, αλλά και πώς θα πασχίζει μάταια να λύσει «ατομικά» ζητήματα τα οποία έχουν κοινωνική και μόνο απάντηση, όπως αυτό της υγείας. Και, βέβαια, η συλλογική οργανωμένη πάλη και διεκδίκηση, πόσο μάλλον η αμφισβήτηση της καπιταλιστικής οικονομίας και εξουσίας, βαφτίζονται «κοινωνική ανευθυνότητα».
Περί «ελευθερίας»
Αλλη γνωστή «πένα», στην προσπάθειά της να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα σχετικά με το γιατί η κυβέρνηση αρνείται να πάρει μια σειρά μέτρα όπως π.χ. η επίταξη του ιδιωτικού τομέα Υγείας, μας ενημερώνει ότι «οι φιλελεύθερες, δυτικού τύπου κοινωνίες αποτελούνται από πολίτες οι οποίοι είναι άτομα, δεν είναι πρόβατα που χρειάζονται τον τσοπάνη - πατερούλη για να τα οδηγήσει στο μαντρί του αυταρχισμού. Γι' αυτό και η ατομική ευθύνη είναι απαραίτητο συστατικό στη λειτουργία κάθε φιλελεύθερης και δημοκρατικής κοινωνίας. Γι' αυτό, επίσης, η κυβέρνηση είναι υποχρεωμένη - και πολύ καλά κάνει - να σταθμίζει κάθε βήμα της στη διαχείριση του προβλήματος με την αξία της ατομικής ελευθερίας» (Στ. Κασιμάτης, «Το Βήμα»).
Πέρα από το γελοίο του πράγματος, να κάνουν δηλαδή δήθεν μαθήματα δημοκρατίας εκείνοι που εν μέσω πανδημίας περνάνε στα μουλωχτά νομοσχέδια για την απαγόρευση των διαδηλώσεων, το χτύπημα του συνδικαλισμού, που χτυπάνε με γκλομπ και χημικά μαθητές που ζητάνε μέτρα προστασίας και τους κατά τ' άλλα «ήρωες» γιατρούς και νοσηλευτές, προωθώντας μέτρα μαζικού φακελώματος κ.ά., αυτές οι τοποθετήσεις των αστικών επιτελείων δείχνουν και κάτι ακόμα: Το κάλπικο, «τυπικό» περιεχόμενο της αστικής ελευθερίας, που για τους εργαζόμενους, το λαό είναι ελευθερία στα λόγια, καταπίεση και υπονόμευση όλων των αναγκών τους στην πράξη, «ελευθερία» που παντού σταματάει εκεί που ξεκινάνε τα κέρδη και τα συμφέροντα των καπιταλιστών.
Αλήθεια:
-- Πόση ελευθερία έχει ο εργαζόμενος που καλείται να διαλέξει ανάμεσα στη δουλειά χωρίς ούτε τα στοιχειώδη μέτρα προστασίας και στην απόλυση;
-- Πόση ελευθερία είχαν οι δεκάδες χιλιάδες εποχικοί εργαζόμενοι με το «δικαίωμα» που νομοθέτησε η κυβέρνηση για τον εργοδότη να τους απολύσει, να τους βγάλει μονομερώς σε αναστολή, να μην τους επαναπροσλαμβάνει, να επεκτείνει κατά το δοκούν το χρόνο δουλειάς τους κ.ο.κ.;
-- Πόσες «επιλογές» έχουν οι εργαζόμενοι, τα λαϊκά στρώματα, οι νέοι που στοιβάζονται στα ΜΜΜ, όταν πρέπει να πάνε στη δουλειά, στη σχολή, στο σχολείο, πέρα από την «επιλογή» που έχει ακουστεί από τους «ειδικούς», να πάνε με τα πόδια;
Πίσω από όλα αυτά ξεπροβάλλει η πραγματικότητα ότι κάθε «βήμα της» η κυβέρνηση δεν το ζυγίζει «με την αξία της ατομικής ελευθερίας», αλλά με την «ελευθερία» του κεφαλαίου να κερδοφορεί εντείνοντας την εκμετάλλευση, και στις πλάτες του λαού.
Από τα παραπάνω προκύπτει όχι βέβαια ότι δεν υπάρχει η ατομική ευθύνη, δηλαδή η ευθύνη του καθενός και της καθεμιάς να προστατέψει τον εαυτό του και τους γύρω του, αλλά ότι αυτή ακριβώς υπονομεύεται όσο η κυβέρνηση αρνείται να πάρει μέτρα προστασίας της ζωής και της υγείας του λαού. Αλλωστε, τόσο καιρό είναι οι παλινωδίες και η αποσπασματικότητα των μέτρων - ακριβώς επειδή κριτήριο είναι το πού φυσά ο άνεμος του κεφαλαίου - που τροφοδοτούν την όποια χαλαρότητα και τον εφησυχασμό, ακόμα και τον ανορθολογισμό.
Η επίκληση στην ατομική ευθύνη δεν μπορεί παρά να πηγαίνει μαζί με τη διασφάλιση από το κράτος, την κοινωνία, όλων των όρων ώστε αυτή να έχει νόημα. Και εδώ προκύπτει βέβαια και η πραγματικά μεγάλη ευθύνη των εργαζομένων και του λαού: Να δυναμώσει ο αγώνας για τις σύγχρονες ανάγκες, σε σύγκρουση με το κεφάλαιο και τις κυβερνήσεις του, για να ανοίξει ο μόνος ελπιδοφόρος δρόμος, της εργατικής εξουσίας, της κοινωνικής ιδιοκτησίας, της σχεδιασμένης παραγωγής και του εργατικού ελέγχου, του σοσιαλισμού. Εκεί όπου η ατομική ευθύνη θα αποκτήσει και ένα νέο, ανώτερο νόημα.
Τάσος ΓΑΛΑΝΟΠΟΥΛΟΣ
