Η Συνθήκη για το Απώτερο Διάστημα, που συντάχθηκε πριν από 50 χρόνια, στις 27 Γενάρη του 1967, είναι ο διεθνής νόμος που τυπικά διέπει και σήμερα τις ανθρώπινες δραστηριότητες στο διαστημικό χώρο. Συντάχθηκε και υπογράφτηκε αρχικά από τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και την ΕΣΣΔ και στη συνέχεια επικυρώθηκε από 107 χώρες, ενώ άλλες 23 την έχουν υπογράψει, αλλά δεν έχουν ολοκληρώσει την επικύρωση. Η Συνθήκη έγινε εφικτή την εποχή που υπήρχαν η ΕΣΣΔ και οι άλλες σοσιαλιστικές χώρες, όταν η Σοβιετική Ενωση πρωτοπορούσε στην εξερεύνηση του Διαστήματος, προκαλώντας φόβο στους ιμπεριαλιστές για ενδεχόμενη αξιοποίηση αυτής της πρωτοπορίας και για στρατιωτικούς σκοπούς, την περίοδο που δεν είχε καταλήξει ακόμη η κούρσα για το ποιος θα πατήσει πρώτος στην επιφάνεια της Σελήνης. Και βέβαια, σε μια περίοδο που οι διαστημικές δυνάμεις ήταν μόνο δύο και η όποια δραστηριότητα στο Διάστημα μπορούσε να προέρχεται μόνο από κράτη και όχι από ιδιωτικά κεφάλαια. Τα πράγματα σήμερα είναι διαφορετικά και τα μονοπώλια και οι κυβερνήσεις τους δεν θα μπορούσαν να αφήσουν το πεδίο του Διαστήματος ανεκμετάλλευτο.
Στα σκαριά
Σήμερα, η εξόρυξη μεταλλευμάτων και άλλων υλικών από αστεροειδείς δεν είναι απλά μια δυνατότητα για κάποιο μακρινό μέλλον, αλλά σχεδόν μια πραγματικότητα. Δύο εταιρείες, η «Deep Space Industries» και η «Planetary Resources», ήδη εργάζονται προς την κατεύθυνση αυτή. Αυτό που θα εμπορευτούν σε πρώτη φάση είναι το νερό, τα καύσιμα πυραύλων και τα οικοδομικά υλικά για αποστολές βαθέος Διαστήματος, που όλα έχουν τεράστιο κόστος αν μεταφερθούν από τη Γη. Και οι δύο εταιρείες λένε ότι θα εκτοξεύσουν το πρώτο σκάφος προς αστεροειδείς έως το τέλος του 2020, κάνοντας τις πρώτες δοκιμές των απαραίτητων τεχνολογιών σε τροχιά γύρω από τη Γη, ήδη από φέτος. Στοχεύουν να έχουν βάλει τις διαστημικές τους εξορυκτικές δραστηριότητες σε πλήρη λειτουργία το δεύτερο μισό της επόμενης δεκαετίας.
Ενώ προετοιμάζεται η αποστολή της αμερικανικής NASA προς τον μεταλλικό αστεροειδή Ψυχή, στον δρόμο προς τον πλούσιο σε νερό αστεροειδή Μπενού βρίσκεται ήδη η διαστημοσυσκευή OSIRIS-REx, στοχεύοντας να φέρει πίσω στη Γη ένα δείγμα του διαστημικού βράχου για ανάλυση. Ερευνητές της αποστολής, που είναι ταυτόχρονα και σύμβουλοι της «Planetary Resources», θεωρούν ότι σχεδόν όλη η τεχνολογία της αποστολής θα αξιοποιηθεί και από τις εταιρείες. Προηγούμενες αποστολές έχουν δώσει σχεδόν ό,τι είναι απαραίτητο για την προσέγγιση σε αστεροειδείς, αν όχι για την προσεδάφιση σ' αυτούς.
Υλικό - κλειδί
Ο ευκολότερος στόχος εξόρυξης είναι το νερό, που γνωρίζουμε πια ότι υπάρχει σε διάφορα μικρά ουράνια σώματα (μέχρι και 10% της μάζας ορισμένων αστεροειδών) και το οποίο με ηλεκτρόλυση μπορεί να δώσει υδρογόνο και οξυγόνο για καύσιμα. Ψήνοντας με ηλιακό φούρνο την επιφανειακή σκόνη - ακόμη και της Σελήνης - μπορούν να ανακτηθούν υδρατμοί και άλλες πτητικές ουσίες, όπως το άζωτο και ενώσεις του θείου. Ομως, για να εξορύξουν οτιδήποτε, τα δύο αμερικανικά μονοπώλια θα χρειαστούν να συλλέξουν πρώτες ύλες από τον αστεροειδή, διαδικασία που, σύμφωνα με ορισμένες χώρες, όπως η Ρωσία και η Βραζιλία, αλλά και το Βέλγιο, θεωρούν καταπάτηση της Συνθήκης του 1967. Η άλλη πλευρά ερμηνεύει τις σχετικές προβλέψεις της Συνθήκης υπό το πνεύμα της Συνθήκης για τις θάλασσες: Κανένας δεν μπορεί να τις αποικήσει, αλλά όλοι μπορούν να ψαρεύουν τα ψάρια τους. Αυτήν τη διεσταλμένη ερμηνεία της Συνθήκης για το Απώτερο Διάστημα έχει υιοθετήσει και η κυβέρνηση των ΗΠΑ εδώ και δεκαετίες. Μάλιστα, η κυβέρνηση Ομπάμα ψήφισε νόμο που αναγνωρίζει στους Αμερικανούς δικαιώματα ιδιοκτησίας σε αστεροειδείς και επιτρέπει να κάνουν εξόρυξη σ' αυτούς. Παρόμοιο νόμο πέρασε πρόσφατα και το Λουξεμβούργο!
Η μικρή χώρα - μέλος της ομάδας των 6 κρατών που είχαν συστήσει την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ανθρακα και Χάλυβα, πρόδρομο της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, που μετεξελίχθηκε σε ΕΕ, επιδιώκει πρωτοπόρο ρόλο, στην εξόρυξη μεταλλευμάτων και στο Διάστημα. Ηδη οι δύο προαναφερθείσες αμερικανικές εταιρείες άρχισαν να δραστηριοποιούνται και στο Λουξεμβούργο. Η «ispace», μια ιαπωνική εταιρεία με στόχο τη ρομποτική εξόρυξη στην επιφάνεια της Σελήνης, επίσης εγκαταστάθηκε στο Λουξεμβούργο, ενώ η κυβέρνηση του δουκάτου ανακοίνωσε ότι θα δώσει 200 εκατομμύρια ευρώ για την υποστήριξη ερευνητικών δραστηριοτήτων και επενδυτικών δράσεων σε αυτές και τις άλλες περίπου 50 εταιρείες που έχουν έδρα στη χώρα και σχετίζονται με την εξόρυξη στο Διάστημα.
Ανταγωνισμοί και νέες συμφωνίες
Από τις 17 Νοέμβρη 2005, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είχε εκδώσει ψήφισμα σχετικά με τη μη διάδοση των όπλων μαζικής καταστροφής, που όμως είχε και μια άλλη πτυχή. Το ψήφισμα υπενθυμίζει τις διατάξεις του άρθρου IV της Συνθήκης του 1967 για το Απώτερο Διάστημα, μέσω της οποίας τα συμβαλλόμενα μέρη δεσμεύονται να μη θέσουν σε τροχιά γύρω από τη Γη ή γύρω από άλλα ουράνια σώματα πυρηνικά όπλα ή αντικείμενα που φέρουν Οπλα Μαζικής Καταστροφής (ΟΜΚ), να μην εγκαταστήσουν ΟΜΚ σε ουράνια σώματα και να μην τοποθετήσουν ΟΜΚ στο απώτερο Διάστημα με κανέναν άλλο τρόπο, να μην ιδρύσουν στρατιωτικές βάσεις ή εγκαταστάσεις, να μην διεξαγάγουν δοκιμές όπλων ούτε στρατιωτικές ασκήσεις στη Σελήνη ή σε άλλα ουράνια σώματα. Ταυτόχρονα, όμως, καλούσε την Ευρωπαϊκή Ενωση και τα κράτη - μέλη να εξετάσουν το ενδεχόμενο διαπραγμάτευσης νέων συμφωνιών για το απώτερο Διάστημα, ώστε να διασφαλιστεί η ειρηνική εκμετάλλευση και χρήση του Διαστήματος.
Το αν κάποιοι βάζουν μπροστά το «Μεγάλο Δουκάτο» για να ανοίξει το δρόμο ή αν είναι προσπάθεια αποκλειστικά της αστικής τάξης στη μικρή χώρα να παίξει πρωτοπόρο ρόλο ανοίγοντας ένα νέο βιομηχανικό τομέα και να βρει παραγωγική διέξοδο στα κεφάλαια που συσσωρεύει κυρίως από τις τραπεζικές δραστηριότητές της, είναι δευτερεύον ζήτημα. Σημασία έχει ότι η ΕΕ έχει βάλει πλώρη να μη μείνει πίσω σε σύγκριση με τα άλλα ιμπεριαλιστικά κέντρα, να πάρει ένα καλό, μεγάλο κομμάτι και από αυτήν την ξένη «πίτα». Γιατί οι φυσικοί πόροι στη Γη, κατ' επέκταση και στο ηλιακό σύστημα, ανήκουν σε όλους τους ανθρώπους (τη νοήμονα ζωή σε αυτήν την περιοχή του σύμπαντος) και όχι στο λουξεμβουργιανό ή άλλης εθνικότητας ή πολυεθνικό κεφάλαιο. Τα ορυχεία - κάτεργα σε άλλους πλανήτες και οι αναλώσιμοι αστροναύτες - εργάτες των εμπορικών διαστημοπλοίων πρέπει να παραμείνουν μόνο αντικείμενο των έργων επιστημονικής φαντασίας.
Η αξιοποίηση κοντινών ουράνιων σωμάτων χρειάζεται να γίνει τόσο για την εξεύρεση επιτόπου πόρων για αύξηση του βεληνεκούς και των δυνατοτήτων της επανδρωμένης και ρομποτικής εξερεύνησης του Διαστήματος, όσο και για τον εμπλουτισμό του γήινου περιβάλλοντος με δυσεύρετους υψηλής αξίας χρήσης φυσικούς πόρους και προϊόντα που κατασκευάζονται πιο εύκολα στο Διάστημα. Αυτό όμως να γίνει σε όφελος όλης της ανθρωπότητας, όχι της εκμεταλλεύτριας τάξης. Προϋπόθεση είναι, βέβαια, να πάψει να υπάρχει το σύστημα της εκμετάλλευσης. Καμιά ρύθμιση ή συμβιβασμός δεν μπορεί να σταματήσει την ασίγαστη δίψα του κεφαλαίου για περισσότερο κέρδος, στη Γη, στο Διάστημα, παντού, όπου φτάνουν οι αρπάγες του.
Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American»
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American»
