Ανησυχίες για την οικονομία της Τουρκίας
Ο Πρόεδρος της Τουρκίας, Ταγίπ Ερντογάν, έχει επαναλάβει πολλές φορές τελευταία την άποψη για «πόλεμο που έχουν κηρύξει οι αγορές στη χώρα». Δεν είναι τυχαία αυτή η προπαγάνδα, με δεδομένο ότι η καπιταλιστική οικονομία της Τουρκίας βρίσκεται σε επιβράδυνση, για ορισμένα δε επιτελεία στα πρόθυρα κρίσης.
Οι «Financial Times» έγραψαν προχτές ότι «η τρομοκρατία και η οικονομική αδυναμία ενισχύουν η μια την καταστροφική ισχύ της άλλης. Η τουρκική λίρα έχει χάσει 9% της αξίας της έναντι του δολαρίου μετά την εκλογή του Ντ. Τραμπ και 15% από τις αρχές Σεπτεμβρίου. Ο Ερντογάν κατηγορεί για την πτώση την κερδοσκοπία καλώντας τους Τούρκους να επαναπατρίσουν το ξένο συνάλλαγμα που κατέχουν».
Φαίνεται εδώ να υπάρχει στην εκτίμηση της εφημερίδας μια άμεση συσχέτιση των βομβιστικών επιθέσεων με την αρνητική πορεία της τουρκικής οικονομίας. Βεβαίως και υπάρχει αρνητική επίδραση και μάλιστα είναι πολύς καιρός που διάφορα αστικά οικονομικά επιτελεία εκτιμούν ότι αυτές οι επιθέσεις έχουν επιφέρει μεγάλο χτύπημα στην οικονομία και κυρίως στον τουρισμό. Επιθέσεις, στην ουσία μέρος ενός ανορθόδοξου πολέμου και το λέμε έτσι γιατί και η τουρκική κυβέρνηση κάνει πόλεμο εντός συνόρων χτυπώντας τους Κούρδους, και εκτός συνόρων με την εισβολή σε Συρία - Ιράκ.
Ο τομέας του τουρισμού
Σύμφωνα με διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία, «τα τουρκικά ξενοδοχεία έχουν μειώσει το προσωπικό τους κατά 40%, ορισμένα έκλεισαν για τον χειμώνα ενώ άλλα δυσκολεύονται να συνεχίσουν την καταβολή των δόσεων δανείων που έχουν λάβει, έπειτα από μια πολύ δύσκολη χρονιά, κατά την οποία το ποσοστό της πληρότητάς τους υποχώρησε στο χαμηλότερο επίπεδο στην Ευρώπη».
Ο τομέας του τουρισμού, που «σε μια φυσιολογική χρονιά συνεισφέρει περίπου 30 δισεκατομμύρια δολάρια στο ΑΕΠ, δέχθηκε βαρύ πλήγμα από μια σειρά τρομοκρατικών ενεργειών οι οποίες διαπράχθηκαν φέτος, ιδίως από την επίθεση στο κυριότερο διεθνές αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης, αλλά και από το αποτυχημένο στρατιωτικό πραξικόπημα του Ιουλίου (...) Η Τουρκία είδε το μέσο ποσοστό πληρότητας στα ξενοδοχεία της να υποχωρεί στο 50,4% τους πρώτους δέκα μήνες του 2016, σύμφωνα με την Ενωση Ξενοδόχων της Τουρκίας (TUROB).
Τα μέσα έσοδα ανά δωμάτιο υποχώρησαν κατά 42% την ίδια περίοδο (...) Ορισμένες μονάδες είδαν το ποσοστό πληρότητάς τους να υποχωρεί σε μόλις 30%, κάτι που σημαίνει ότι λειτουργούσαν με ζημία, σύμφωνα με την TUROB».
Πτώση σε τομείς παραγωγής
Η αρνητική κατάσταση δεν καταγράφεται μόνο στον τομέα του τουρισμού. Στις 5/12/2016, στην «Καθημερινή» και άλλα αστικά ΜΜΕ υπήρχαν ρεπορτάζ που έγραφαν: «Σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης έχει τεθεί πλέον και επίσημα η τουρκική οικονομία. Ο Τ. Ερντογάν ζητά από την τουρκική κοινωνία να λάβει πρωτοβουλίες στο οικονομικό πεδίο για να αντιμετωπιστεί η νέα οικονομική κρίση (...) Τις τελευταίες ημέρες, στην Τουρκία παρατηρούνται αυξήσεις στις τιμές βασικών ειδών πρώτης ανάγκης. Επίσης, οι τομείς του τουρισμού και των οικοδομών που στο παρελθόν συνέβαλαν στην οικονομική άνθηση της τουρκικής οικονομίας παρουσιάζουν όλο και περισσότερο σημάδια κόπωσης. Από την μεγάλη κρίση έχει επηρεαστεί και ο δημόσιος αερομεταφορέας της Τουρκίας, ο οποίος προχωρά στην αναστολή κάποιων εκ των υπηρεσιών του».
«Σύμφωνα με τη στατιστική υπηρεσία της Τουρκίας η παραγωγή του αγροτικού τομέα συρρικνώθηκε κατά 7,7%, η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε κατά 1,4% και ο κλάδος των υπηρεσιών κατά 8,4%, σύμφωνα με τα στοιχεία της τουρκικής στατιστικής υπηρεσίας. Η τουρκική λίρα, που έχει υποχωρήσει κατά περίπου 17% στη διάρκεια του 2016, κατέγραψε νέα πτώση κατά 1,5%» («Καθημερινή», 13/12/2016).
Οι ιδιωτικοί επιχειρηματικοί όμιλοι (χωρίς τις τράπεζες) έχουν 210 δισεκατομμύρια δολάρια χρέη σε ξένο νόμισμα. Η πτώση της λίρας και τα αυξανόμενα επιτόκια μεγαλώνουν το μέγεθος του χρέους των επιχειρήσεων και τις δυσκολίες αποπληρωμής του.
Διάφορα επιτελεία εκτιμούν ότι η σταθερότητα του νομίσματος και της οικονομίας συνολικά εξαρτάται από τη μαζική εισροή κεφαλαίων. «Η Τουρκία χρειάζεται επίσης μια τεράστια εισροή κεφαλαίου μόνο για να χρηματοδοτήσει επενδύσεις. Χωρίς εισροές κεφαλαίων η Τουρκία θα υποφέρει όχι μόνο από νομισματική κρίση αλλά και από κατάρρευση της ανάπτυξης», γράφουν οι «Financial Times».
Δεν είναι τυχαίο ότι ο αντιπρόεδρος της τουρκικής κυβέρνησης, Μεχμέτ Σιμσέκ, εκτιμά ότι «οι γεωπολιτικές εντάσεις, η αποδυνάμωση του παγκόσμιου εμπορίου και η πτώση των εισροών κεφαλαίων στις αναδυόμενες οικονομίες έπληξαν την ανάπτυξη».
Τα έκτακτα μέτρα και το ΔΝΤ
Μετά απ' όλα αυτά η τουρκική κυβέρνηση πριν από δύο βδομάδες ανακοίνωσε έκτακτα μέτρα τόνωσης της οικονομίας, όπως τη δημιουργία ειδικού ταμείου στήριξης του ιδιωτικού τομέα με κεφάλαια 73 δισ. δολαρίων, που θα χορηγεί πιστώσεις σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις, θα έχει εγγυήσεις του υπουργείου Οικονομικών και θα βοηθήσει το τραπεζικό σύστημα να αυξήσει την πιστωτική επέκταση. Ο Τούρκος πρωθυπουργός, Μπιναλί Γιλντιρίμ, υποσχέθηκε, άλλωστε, για το 2017 αύξηση δαπανών κατά 15% για επενδύσεις στο μεταποιητικό τομέα, για προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης για 500.000 εργαζομένους στον ιδιωτικό τομέα και για τη διατήρηση 100.000 θέσεων εργασίας σε κοινωνικά προγράμματα, ενώ μίλησε για δημιουργία 600.000 νέων θέσεων εργασίας.
Ο Τούρκος πρωθυπουργός εξήγγειλε παροχές από το υπουργείο Οικονομικών σε επενδυτικά σχέδια, για να ενθαρρύνει επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα. Ενώ τα δάνεια των εξαγωγικών επιχειρήσεων, ύψους 3,7 δισ. δολαρίων, θα καλύπτονται κατά 100% από εγγυήσεις του κράτους.
Τι φαίνεται από τα παραπάνω; Οτι πράγματι η καπιταλιστική οικονομία της Τουρκίας έχει αρνητική πορεία. Οι πτωτικοί δείκτες στην παραγωγή και στη βιομηχανία και στον αγροτικό τομέα καθώς και στις υπηρεσίες αυτό δείχνουν. Η φυγή κεφαλαίων, σε συνδυασμό με την πτώση της αξίας του νομίσματος, οξύνει αυτή την κατάσταση.
Στις αρχές Νοέμβρη του 2016 το ΔΝΤ σε ανακοίνωσή του για την οικονομία της Τουρκίας ανέφερε: «Η τουρκική οικονομία έχει αντέξει σε πολλά σοκ. Ωστόσο, η εντεινόμενη πολιτική αβεβαιότητα, η κατακόρυφη πτώση των εσόδων από τον τουρισμό και το υψηλό επίπεδο χρέους των εταιρειών έχουν επιπτώσεις». Εκτιμώντας ότι η οικονομία επιβραδύνεται αφού η ανάπτυξη θα μειωθεί στο 2,9% το 2016 από 4%, λόγω «χαμηλής επιχειρηματικής εμπιστοσύνης και των αρνητικών σοκ, εγχώριων και προερχόμενων από το εξωτερικό». Περιγράφει επίσης την ανεργία ως «υψηλή και αυξανόμενη». Για να υπάρχει έστω μια σχετική σύγκριση αρκεί να πούμε ότι το 2010 η ανάπτυξη ήταν 8,2% και το 2011 ήταν 8,8%. Το 2013 έπεσε στο 4,1%.
Το Δεκέμβρη του 2013, το ΔΝΤ είχε μιλήσει για κινδύνους στην τουρκική οικονομία προειδοποιώντας ότι η χώρα παραμένει ευάλωτη απέναντι στο ενδεχόμενο απότομης επιβράδυνσης. «Δεδομένου του μεγέθους του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών της Τουρκίας, μια απότομη διακοπή στις εισροές κεφαλαίων θα μπορούσε να οδηγήσει σε αρνητική ανάπτυξη του ΑΕΠ», είχε πει.
Πείρα από την προηγούμενη κρίση
Η εξελισσόμενη πολιτική πραγματικότητα στην Τουρκία έχει σημαντική επίδραση στην αρνητική πορεία της οικονομίας, αν και φαίνεται επίσης ότι η διευρυμένη αναπαραγωγή κινείται καθοδικά.
Η καπιταλιστική οικονομία της Τουρκίας πέρασε μεγάλη καπιταλιστική κρίση το 1998-'99, όπως και η Ρωσία, η Βραζιλία, κράτη της Νοτιοανατολικής Ασίας το 1997 (Ινδονησία, Νότια Κορέα, Σιγκαπούρη, Ταϊλάνδη κ.ά.), οι λεγόμενες ασιατικές «τίγρεις». Η τότε κυβέρνηση της Τουρκίας προκειμένου να ανακάμψει η καπιταλιστική οικονομία της, πήρε δάνειο 20,5 δισ. δολαρίων από το ΔΝΤ (σύμφωνα με άλλα στοιχεία 24,5 δισ.), και άλλα 10 δισ. δολάρια το 2004, που πλήρωσε ο τουρκικός λαός, ενώ το ΔΝΤ επεξεργάστηκε πρόγραμμα εξόδου από την κρίση που εφάρμοσε η τουρκική κυβέρνηση. Η οικονομία, δηλαδή το κεφάλαιο, ανέκαμψε ματώνοντας την εργατική τάξη και τα άλλα φτωχά λαϊκά στρώματα.
Το ΔΝΤ επέβαλε ένα πρόγραμμα αυστηρής δημοσιονομικής εξυγίανσης και λιτότητας. Πάγωσαν και μειώθηκαν οι μισθοί στο δημόσιο τομέα. Μειώθηκαν δραστικά οι δαπάνες του προϋπολογισμού για λαϊκές ανάγκες, μειώθηκε η χρηματοδότηση των δήμων. Ετσι μειώθηκαν τα ελλείμματα του προϋπολογισμού και επιτεύχθηκαν πλεονάσματα. Εγιναν αθρόες ιδιωτικοποιήσεις. Αυξήθηκαν οι φόροι στο λαό και η φορολογική βάση, δηλαδή φορολογήθηκαν και λαϊκά στρώματα με πενιχρό εισόδημα, μειώθηκαν οι φόροι των επιχειρηματικών ομίλων. Δηλαδή, επιβλήθηκε αυστηρή δημοσιονομική πειθαρχία με σκοπό να πειστούν οι αγορές να εμπιστευθούν και πάλι τη χώρα και να επενδύσουν σε αυτή, με παράλληλη μείωση των επιτοκίων δανεισμού των επιχειρήσεων. Εφαρμόστηκαν οι ελαστικές σχέσεις εργασίας και οι μαζικές απολύσεις. Η λίρα υποτιμήθηκε και επέφερε, μαζί με το «πάγωμα» ή τη μείωση των μισθών και στον ιδιωτικό τομέα, τεράστια πτώση του εργατικού - λαϊκού εισοδήματος, που μαζί με την εκρηκτική αύξηση των τιμών, αύξησε πολλαπλά τη φτώχεια. Υπήρξε επίσης τεράστια αύξηση της ανεργίας, η οποία επισήμως κυμαίνεται από 10,2% μέχρι 11% μέσα στο 2016, ενώ η πραγματική ανεργία ανέρχεται περίπου στο 18%, σύμφωνα με κάποια αστικά ΜΜΕ. Ο,τι μέτρα εφαρμόζονται σήμερα και στην Ελλάδα με τον ίδιο στόχο. Είναι και αυτό το παράδειγμα πολύτιμη πείρα για τους εργαζόμενους στη χώρα μας.
Η τουρκική κυβέρνηση, όπως αναφέρεται πιο πάνω, παίρνει μέτρα τόνωσης της καπιταλιστικής οικονομίας. Αλλά, όπως πάντα, τα σπασμένα θα πληρώσουν η εργατική τάξη και τα άλλα φτωχά λαϊκά στρώματα. Ηδη, ο δείκτης της ανεργίας που δίνει το ΔΝΤ ως «υψηλή και αυξανόμενη» αυτό δείχνει.
