Αντιβιοτικά στη κτηνοτροφία:"Όταν κατουράς στη θάλασσα, το βρίσκεις στο αλάτι"

ΠΟΛΥΑΝΘΕΚΤΙΚΑ ΜΙΚΡΟΒΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΖΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΑΝΤΙΒΙΟΤΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ

Απλή συνέπεια του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής

Σε τυπική φάρμα στην Ιντιάνα των ΗΠΑ, στη μητρόπολη του σύγχρονου καπιταλισμού, συνωστίζονται 30.000 χοίροι, με περισσότερα από 1.100 ζώα να εκτρέφονται σε στάβλο έκτασης μικρότερης από 1 στρέμμα. Δεν ανήκουν στον ιδιοκτήτη της φάρμας, αλλά σε βιομηχανία κρέατος που παραδίδει στον μεγαλοαγρότη τα χοιρίδια 14 ημερών, μόλις απογαλακτιστούν, και τα ξαναπαίρνει όταν μεγαλώσουν αρκετά για σφάξιμο, περίπου 6 μήνες αργότερα. Πρώτο πράγμα όταν φτάσουν τα χοιρίδια στη φάρμα είναι να τα ταΐσουν την ειδική εγκεκριμένη από τη βιομηχανία τροφή, στην οποία έχουν προστεθεί ποσότητες αντιβιοτικών, ώστε να παραμείνουν υγιή στο βρώμικο, γεμάτο κοπριές περιβάλλον εκτροφής. Τα αντιβιοτικά έχουν επιπλέον το πλεονέκτημα ότι βοηθούν τα ζώα να αναπτυχθούν πιο γρήγορα, καταναλώνοντας λιγότερη τροφή και γι' αυτό εδώ και δεκαετίες προστίθενται στις ζωοτροφές βιομηχανικής εκτροφής, στις ΗΠΑ, και όχι μόνο.

Το τίμημα

Αλλά υπάρχει μια φοβερή συνέπεια αυτού του τρόπου εκτροφής ζώων. Τα αντιβιοτικά μετατρέπουν τα αθώα ζώα σε εργαστήρια κατασκευής θανατηφόρων ασθενειών, για τις οποίες δεν υπάρχει θεραπεία. Γίνονται πηγές μικροοργανισμών όπως το MRSA, το ανθεκτικό στη μεθυκιλίνη στέλεχος χρυσίζοντος σταφυλόκοκκου, ένα βακτήριο που έχει γίνει μεγάλο πρόβλημα στα νοσοκομεία και, σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να προκαλέσει θανατηφόρες μολύνσεις. Τα αντιβιοτικά που δίνονται στα ζώα στην αρχή έχουν αποτέλεσμα, αλλά κάποια μικρόβια τυχαίνει να έχουν γονίδια που τα κάνουν ανθεκτικά και επιβιώνουν. Αυτά αναπαράγονται πιο εύκολα σε ένα περιβάλλον όπου έχουν εκλείψει σχεδόν όλα τα άλλα μικρόβια και σαν να μην έφτανε αυτό, διαπιστώθηκε ότι με ευκολία μεταδίδουν την ανθεκτικότητά τους και σε άλλα είδη παθογόνων μικροβίων, μέσω ανταλλαγής πλασμιδίων. Διαπιστώθηκε μάλιστα ότι τα βακτήρια που εκτίθενται σε αντιβιοτικά μοιράζονται με πιο γρήγορο ρυθμό με άλλα μικρόβια τα πλασμίδια ανθεκτικότητας που διαθέτουν. Η συνεχιζόμενη παρουσία αντιβιοτικών μπορεί να κάνει τα ήδη ανθεκτικά παθογόνα ακόμη πιο ανθεκτικά.

Οι επιστήμονες ανησυχούν ότι η συνεχιζόμενη ευρεία χρήση αντιβιοτικών στην εκτροφή ζώων αποδυναμώνει βήμα - βήμα την ικανότητα θεραπείας βακτηριακών λοιμώξεων και στα ίδια τα ζώα και στους ανθρώπους. Πρόσφατη μελέτη δείχνει ότι η ανθεκτικότητα στα αντιβιοτικά μπορεί να διαδοθεί πιο πλατιά απ' ό,τι θεωρούνταν ως τώρα και αποκαλύπτει την αλυσίδα που οδηγεί τα πολυανθεκτικά μικρόβια από τη φάρμα στο τραπέζι των ανθρώπων. Το 2014 οι φαρμακευτικές εταιρείες πούλησαν 10.000 τόνους κρίσιμης σημασίας αντιβιοτικών για χρήση σε ζώα εκτροφής, τρεις φορές μεγαλύτερη ποσότητα από εκείνη που πουλήθηκε για χρήση σε ανθρώπους! Χωρίς αποτελεσματικά αντιβιοτικά, απλές καθημερινές ενοχλήσεις - ωτίτιδες, μικροτραυματισμοί, βρογχίτιδες - θα μπορούσαν να γίνουν αυριανές θανατικές καταδίκες.

Εκβιασμός

Δεν πεθαίνουν όλοι οι άνθρωποι που θα μολυνθούν από MRSA από την επαφή με κάτι ή κάποιον μολυσμένο. Ενα μικρό ποσοστό είναι μόνιμοι φορείς του μικροβίου (κυρίως στη ρινική κοιλότητα), χωρίς να αρρωσταίνουν. Στο δέρμα και στη μύτη υπάρχουν και ευεργετικά στελέχη σταφυλόκοκκου, που θέτουν υπό έλεγχο τα παθογόνα στελέχη. Ομως, αν ο MRSA εγκατασταθεί μέσα στον οργανισμό ανθρώπων με μόνιμα ή προσωρινά αδυνατισμένο ανοσοποιητικό σύστημα, το βακτήριο γίνεται πολύ πιο απειλητικό, όπως γνωρίζουν όσοι επέζησαν από ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις και οι οικείοι εκείνων που χάθηκαν απ' αυτές.

Φυσικά, τα διατροφικά μονοπώλια θεωρούν τις ανησυχίες για τη μαζική χορήγηση αντιβιοτικών στα ζώα υπερβολικές και ισχυρίζονται ότι καμιά έρευνα δεν έχει αποδείξει άμεση σύνδεση ανάμεσα στα αντιβιοτικά που χρησιμοποιούνται στην κτηνοτροφία και την εμφάνιση πιο ανθεκτικών παθογόνων μικροβίων στους ανθρώπους. Οι επιστήμονες ανταπαντούν ότι οι εταιρείες προσπαθούν να διασπείρουν σύγχυση γύρω από το θέμα, για να προστατέψουν τα συμφέροντά τους, όπως για παράδειγμα έκαναν επί χρόνια οι βιομηχανίες καπνού, αμιάντου και πετρελαίου, αρνούμενες αποδεδειγμένη συσχέτιση των προϊόντων τους με τον καρκίνο. Οι εταιρείες βάζουν όμως και εμπόδια στην έρευνα. Οπως επισημαίνει ο γιατρός μολυσματικών ασθενειών του πανεπιστημίου της Μινεσότα, Τζέιμς Τζόνσον, οι επιχειρήσεις του τομέα δίνουν αυστηρές εντολές ή ακόμη βάζουν και όρους στα «ψιλά γράμματα» των συμβολαίων τους με τους μεγαλοαγρότες εκτροφείς, να μην επιτρέπουν σε κανέναν ερευνητή να πλησιάσει τις φάρμες, επειδή τάχα έτσι μπορεί να μεταφερθούν μικρόβια στα ζώα. Εκτροφείς που επέτρεψαν στο παρελθόν την είσοδο σε ερευνητές, είτε συνάντησαν στη συνέχεια δυσκολίες στη συνεργασία τους με τις βιομηχανίες, είτε αποκλείστηκαν εντελώς. Σε φάρμες που για να στηθούν χρειάζονται δάνεια 1 εκατομμυρίου δολαρίων, ή έλλειψη συμβολαίων για μόλις μια χρονιά, οδηγεί σε οικονομική καταστροφή του ιδιοκτήτη τους.

Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση ερευνητών, που αντιμετωπίζοντας απαγόρευση εισόδου από όλα ανεξαιρέτως τα μεγάλα πτηνοτροφεία στο Μέριλαντ και τη Βιρτζίνια, αναγκάστηκαν να ακολουθούν με το αυτοκίνητο φορτηγά που μετέφεραν ζωντανά πουλερικά ταϊσμένα με αντιβιοτικά, για να μετρήσουν τα μικρόβια στον αέρα που άφηναν πίσω τους. Βρήκαν πλήθος ανθεκτικών στα αντιβιοτικά μικροβίων (εντερόκοκκων) με πολλά απ' αυτά να έχουν επικαθήσει πάνω στο κύπελλο καφέ, που έπιναν καθώς ακολουθούσαν τα φορτηγά. Σε άλλη περίπτωση, ερευνητές που είχαν αποκλειστεί από βιομηχανικά χοιροτροφεία, αναγκάστηκαν να αγοράσουν γουρουνοκεφαλές πρόσφατα σφαγμένων ζώων, για να μελετήσουν τα μικρόβια στα ρουθούνια τους, βρίσκοντας και πάλι πολυανθεκτικά μικρόβια.

Πρωτοπόροι

Το πρόβλημα με τα αντιβιοτικά στην κτηνοτροφία αφορά και την από δω πλευρά του Ατλαντικού. Για παράδειγμα, το 2005 ερευνητές στην Ολλανδία, που έχει εκτεταμένη χοιροτροφία, διαπίστωσαν ότι τα στελέχη MRSA που ταλαιπωρούσαν τους Ολλανδούς χοιροτρόφους και τις οικογένειές τους, με θανατηφόρες μολύνσεις του δέρματος, του αίματος και των πνευμόνων, προέρχονταν από τα ζώα που εξέτρεφαν. Εως το 2007 ένα πέμπτο από τις μολύνσεις ανθρώπων με MRSA στην Ολλανδία προερχόταν από τα εκτρεφόμενα με αντιβιοτικά ζώα. Το 2008 η ολλανδική κυβέρνηση πήρε μέτρα για τον περιορισμό της ποσότητας των αντιβιοτικών στην κτηνοτροφία, που μερικά χρόνια αργότερα έπεσε κάτω από το μισό. Ωστόσο, δεν απαγόρευσε τη χρήση τους σε υγιή ζώα.

Τώρα οι επιστήμονες διαπιστώνουν ότι το προερχόμενο από την κτηνοτροφία MRSA διαδίδεται στις ΗΠΑ. Το 70% των χοίρων και το 64% των εργατών, που εξετάστηκαν σε μια μελέτη σε φάρμες της Αϊόβα, διαπιστώθηκε θετικό για MRSA. Λόγω της χρήσης απορριμμάτων των σφαγείων για ζωοτροφές, εντοπίστηκε MRSA και σε ζωοτροφές, που ξεφορτώνονταν σε φάρμες. Ως αποτέλεσμα της χρήσης της κοπριάς των χοιροτροφείων για λίπασμα, μελέτη του 2016 έδειξε τετραπλασιασμό των ανθεκτικών στα αντιβιοτικά γονιδίων στα μικρόβια του χώματος που λιπάνθηκε. Οι άνθρωποι που ήταν εκτεθειμένοι είτε ως καλλιεργητές, είτε επειδή ζούσαν κοντά σε φυτικές καλλιέργειες που αναπτύχθηκαν σε αυτά τα χωράφια, εμφάνισαν 30% περισσότερες μολύνσεις από MRSA. Το 2006, η μόλυνση εκατοντάδων ανθρώπων από σπανάκι με ανθεκτικό στέλεχος e. coli διαπιστώθηκε ότι προερχόταν από άρδευση με νερό από υδροφόρο ορίζοντα μολυσμένο από κοντινό χοιροτροφείο.

Ελλειψη κατανόησης;

Θα αναρωτηθεί κανείς: Μα δεν καταλαβαίνουν η κυβέρνηση των ΗΠΑ και οι άλλες κυβερνήσεις πόσο επικίνδυνη είναι η κατάσταση; Φυσικά και καταλαβαίνουν. Αλλά οι κυβερνήσεις, επειδή δεν είναι του λαού - όπως ισχυρίζονται με πρόσχημα ότι εκλέγονται δημοκρατικοφανώς - αλλά του κεφαλαίου, είτε κάνουν ότι δεν βλέπουν, είτε παίρνουν καθυστερημένα κάποια μέτρα για τα μάτια του κόσμου, για να περιορίσουν κάπως το πρόβλημα, χωρίς όμως να πληγεί η ανταγωνιστικότητα, να μη βρεθεί σε μειονεκτική θέση το κεφάλαιο της δικής τους χώρας ή ένωσης κρατών, σε σχέση με το κεφάλαιο των ανταγωνιστών τους. Γιατί το αντιμετωπίζουν έτσι; Δεν κινδυνεύουν και οι ίδιοι οι κεφαλαιοκράτες από μια μόλυνση που δεν θα αντιμετωπίζεται από κανένα αντιβιοτικό; Μα, γιατί έτσι λειτουργεί ο καπιταλισμός, αφού κίνητρο της παραγωγής δεν είναι η ευημερία όλων των ανθρώπων, αλλά το κέρδος των κεφαλαιοκρατών.

Για τον κεφαλαιοκράτη δεν προέχουν τυχόν συνέπειες σε ανθρώπους ή στο περιβάλλον, από την επένδυση που κάνει. Αν δεν εξασφαλίσει ένα ορισμένο ποσοστό κέρδους, δεν τον συμφέρει να επενδύσει το κεφάλαιό του, δεν θα μπορέσει να συγκεντρώσει περισσότερο κεφάλαιο κι αντί να «καταπιεί» αυτός τον ανταγωνιστή του, ίσως τον «καταπιεί» εκείνος. Το πρόβλημα δε λύνεται ούτε με συμφωνίες κυρίων μεταξύ κράτους και κεφαλαίου, ούτε με προτροπές, κώδικες δεοντολογίας και τα συναφή. Την ευθύνη στο θύμα ρίχνει κι η επιχειρηματολογία που λέει: Αφού θέλετε τόσο κρέας, δεν γίνεται να παραχθεί αλλιώς. Αυτό είναι ψέμα! Μπορεί να υπάρξει παραγωγή υγιεινού κρέατος, με υγιεινό τρόπο για ανθρώπους και ζώα, τόσου, όσο χρειάζεται για τη σωστή διατροφή όλων των ανθρώπων. Ομως για να υπάρξει αυτή η παραγωγή και όχι η παραγωγή για την κερδοφορία των διατροφικών μονοπωλίων, των φαρμακευτικών εταιρειών και των αλυσίδων σαβουροτροφής, χρειάζεται να τεθεί σε νέα βάση, να αναπροσδιοριστεί ο σκοπός για τον οποίο γίνεται η οικονομική δραστηριότητα. Και για να αναπροσδιοριστεί ο σκοπός αυτός, πρέπει να αλλάξουν χέρια τα μεγάλα μέσα παραγωγής, να γκρεμιστεί συθέμελα το σύστημα που επιβάλλει σε παραγωγούς και καταναλωτές τις βασισμένες στο κέρδος οικονομικές σχέσεις και να οικοδομηθεί μια οικονομία διευθυνόμενη από τους παραγωγούς του πλούτου, για την ευημερία των παραγωγών του πλούτου.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American»