Facebook και Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης

Μονοπώλια ανταλλάσσουν προσωπικά δεδομένα που συλλέγουν οι «δωρεάν» υπηρεσίες τους

Το «σκάνδαλο Cambridge Analytica», δηλαδή η αξιοποίηση από την ομώνυμη εταιρεία προσωπικών δεδομένων 87 εκατομμυρίων χρηστών του «Facebook», με σκοπό την πολιτική και κοινωνική χειραγώγησή τους και ειδικότερα την υποστήριξη της προεκλογικής εκστρατείας του Τραμπ, είχε κάνει αίσθηση την περασμένη άνοιξη, έως ένα βαθμό λόγω και της πολιτικής πλευράς του «σκανδάλου». Αντίθετα, η πρόσφατη αποκάλυψη της ανταλλαγής έναντι αύξησης των διαφημιστικών κερδών προσωπικών δεδομένων των χρηστών του «Facebook», που οι ίδιοι είχαν ορίσει ρητώς ως κρυφά, πέρασε με πολύ λιγότερη δημοσιότητα. Το «Facebook» και όλα τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) δεν είναι πλατφόρμες επικοινωνίας που προσφέρουν «δωρεάν» κάποιοι καλοί άνθρωποι, αλλά μηχανισμοί συλλογής πληροφοριών από τρίτους και κυρίως από τα ίδια τα ΜΚΔ. Κανένα μονοπώλιο δεν δίνει κάτι πραγματικά δωρεάν, χωρίς αντίκρισμα. Οι αποδέκτες των υποτιθέμενων «δωρεάν» υπηρεσιών του «Facebook» και των άλλων ΜΚΔ χρησιμοποιούνται απ' αυτά, γίνονται οι ίδιοι το προϊόν, που πουλάνε τα μονοπώλια σε πολλούς και διάφορους ενδιαφερόμενους.

Δεν ήξεραν

Μετά από δημοσίευμα των «Τάιμς της Νέας Υόρκης», το «Facebook» παραδέχτηκε ότι έως το 2017 έδινε πρόσβαση σε άλλα μονοπώλια, όπως η «Amazon», το «Netflix», το «Spotify» και η «Microsoft», αλλά και στη Βασιλική Τράπεζα του Καναδά, σε δεδομένα των χρηστών του, μεταξύ των οποίων και σε εκείνα που είχαν επιλέξει ως κρυφά. Οι εταιρείες - αποδέκτες δήλωσαν ότι τάχα δεν έκαναν χρήση αυτής της πρόσβασης, ή έκαναν χρήση μόνο με βάση τα δικαιώματα που τους έδωσαν οι χρήστες, μερικές μάλιστα ισχυρίστηκαν ότι δεν γνώριζαν καν ότι είχαν τέτοια πρόσβαση (!). Το ίδιο το «Facebook» ισχυρίστηκε ότι η πρόσβαση γινόταν με τη συναίνεση των χρηστών του, όταν αποδέχονταν την ταυτοποίησή τους απ' αυτό, μέσω της εφαρμογής των συνεργατών του.

Μερικά από τα είδη πληροφοριών που συλλέγει το «Facebook» για τους χρήστες του.

Η αμερικανική εφημερίδα έγραψε ότι ήρθε σε επαφή με 50 πρώην υπαλλήλους του «Facebook» και μελέτησε εκατοντάδες εσωτερικά έγγραφα της εταιρείας, απ' όπου μεταξύ άλλων προέκυψε ότι συνολικά 150 εταιρείες (και οι ίδιοι οι «Τάιμς»!) επωφελήθηκαν από τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών. Η «Amazon», σύμφωνα με το δημοσίευμα, μπόρεσε να αποκτήσει προσωπικά δεδομένα και μέσω των «φίλων» των χρηστών του «Facebook», παρακολουθώντας τις ροές των αναρτήσεών τους. Αλλά και η «Bing», η μηχανή αναζήτησης στο διαδίκτυο της «Microsoft», προσάρμοζε τα αποτελέσματα που έδινε στους χρήστες του «Facebook» (δηλαδή την εικόνα του ψηφιακού κόσμου), με βάση τις αναρτήσεις των φίλων τους. Το «Facebook» έκανε γνωστό ότι ήδη από το 2014 είχε διακόψει την υπηρεσία που επέτρεπε την παρακολούθηση των δημόσιων πληροφοριών που αναρτούν οι «φίλοι» των χρηστών του, αλλά το σχετικό λογισμικό παρέμεινε στους υπολογιστές του, επιτρέποντας στις συνεργαζόμενες εταιρείες να έχουν πρόσβαση.

«Αέρας κοπανιστός»

Μέσω της ευρείας πρόσβασης που έδινε στα προσωπικά δεδομένα των χρηστών του σε άλλες εταιρείες, το «Facebook» εξασφάλιζε τη συνεργασία τους, διεύρυνε τις δυνατότητες για αύξηση των χρηστών του και κατ' επέκταση τις δυνατότητες αύξησης των διαφημιστικών κερδών του. Είναι πιθανόν οι νέες αποκαλύψεις να μη γίνονταν αν, ιδίως μετά το «σκάνδαλο Cambridge Analytica», δεν είχε αυξηθεί και ο εσωτερικός πόλεμος των μετόχων του «Facebook», που βλέπουν να χάνουν από την πτώση της μετοχής της εταιρείας, εξαιτίας των αλλεπάλληλων κρουσμάτων αναξιοπιστίας και γι' αυτό επιζητούν την αλλαγή του Μαρκ Ζούκερμπεργκ από τη διεύθυνση της εταιρείας.

Με το νέο «σκάνδαλο» αποδείχτηκε περίτρανα ότι όλα τα μέτρα προστασίας των προσωπικών δεδομένων, οι δυνατότητες που δίνουν τα ΜΚΔ στους χρήστες τους να αποκρύπτουν προσωπικά δεδομένα τους, είναι «αέρας κοπανιστός». Το ίδιο το «Facebook» και τα άλλα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) είναι που εκμεταλλεύονται πρώτα απ' όλους και σε μόνιμη βάση τις πληροφορίες που σκοπίμως ή άθελά τους, με άμεσο, αλλά κυρίως με έμμεσο τρόπο αναρτούν τα δισεκατομμύρια των χρηστών τους στις σελίδες τους. Ο,τι αναρτήσουν οι χρήστες, ό,τι μπορούν να συνάγουν για την προσωπικότητα και τα ενδιαφέροντά τους από την παραμικρή κίνηση που κάνουν μέσα από τις σελίδες τους, τα ΜΚΔ θα την αξιοποιήσουν απευθείας, θα την πουλήσουν σε τρίτους, θα την ανταλλάξουν με άλλα μονοπώλια για να έχουν μεγαλύτερα κέρδη από διαφημίσεις και άλλες πηγές εσόδων.

Προγραμματισμός

Τα ΜΚΔ είναι μεγάλοι αμερικανικοί μονοπωλιακοί όμιλοι και απ' αυτό καθορίζεται ο πραγματικός τους χαρακτήρας. Κάθε πληροφορία που δίνουν οι χρήστες καταγράφεται, κωδικοποιείται, φυλάσσεται και γίνεται αντικείμενο πολλαπλής και επαναλαμβανόμενης επεξεργασίας σε μεγάλες βάσεις δεδομένων, που είτε βρίσκονται στις ΗΠΑ είτε ελέγχονται από αυτές. Με τις «παραδοσιακές» μεθόδους ήταν απλά αδύνατο να γίνει τέτοια συγκέντρωση και αξιοποίηση πληροφοριών. Οι πληροφορίες διατηρούνται στο διηνεκές, ακόμη κι αν «διαγραφούν» από τους χρήστες, παρά τις διαβεβαιώσεις των εταιρειών για το αντίθετο.

Πριν από ένα χρόνο και κάτι, μιλώντας σε φοιτητές ο πρώην αντιπρόεδρος του «Facebook» είχε σημειώσει πως τα ΜΚΔ «διαβρώνουν τα βασικά θεμέλια του τρόπου συμπεριφοράς των ανθρώπων». «Δεν το καταλαβαίνετε», είχε πει, «αλλά σας προγραμματίζουν (...) Ομως τώρα πρέπει να αποφασίσετε πόσα είστε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε, πόση από τη διανοητική σας ανεξαρτησία», υπογραμμίζοντας πως ο ίδιος δεν θέλει να υφίσταται «προγραμματισμό» και για τον λόγο αυτό δεν χρησιμοποιεί αυτήν την «αηδία» - όπως χαρακτήρισε το «Facebook» - και δεν επιτρέπει ούτε στα παιδιά του να το χρησιμοποιούν!

Σήμερα τα ΜΚΔ παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση, στον «προγραμματισμό» της κοινής γνώμης, στην επικοινωνία, στην ενημέρωση, στην προσωπικότητα του ατόμου. Η ευρεία διάδοσή τους έχει επιφέρει μεγάλες αλλαγές και αυτό το γνωρίζουν κυβερνήσεις, επιχειρήσεις, κρατικές υπηρεσίες που τα αξιοποιούν πολύπλευρα. Τα ΜΚΔ επιτρέπουν στις αρχές να γνωρίζουν εκ των προτέρων το συναίσθημα των διαφωνούντων και να παίρνουν προληπτικά μέτρα. Αποτελούν σημαντικό μηχανισμό χειραγώγησης και «πλύσης εγκεφάλου». Τα κανάλια ειδήσεων του «Facebook» και οι ειδήσεις των χρηστών που προβάλλει, στη βάση της «εξατομίκευσής» τους, διαμορφώνουν την εικόνα της πραγματικότητας που το μονοπώλιο θέλει να παρουσιάσει ως πραγματική.

Δωρεάν χαφιέδες

Η απευθείας πρόσβαση της NSA (Εθνική Υπηρεσία Ασφαλείας των ΗΠΑ) στα συστήματα των ΜΚΔ είναι δεδομένη, ενώ υπάρχουν αναφορές πως οι μυστικές υπηρεσίες συμμετείχαν στον σχεδιασμό και στη χρηματοδότησή τους στα πρώτα τους βήματα. Οι διωκτικές αρχές - και στην Ελλάδα - συχνά υπερηφανεύονται για το πώς αξιοποίησαν το «Facebook» ή άλλα ΜΚΔ στην αντιμετώπιση της «τρομοκρατίας», στην πάταξη της εγκληματικότητας κ.ο.κ. Στη συλλογή προσωπικών δεδομένων, ως «παράρτημα» των ΜΚΔ και της «Google» χρησιμοποιούνται και οι κάθε λογής «δωρεάν» εφαρμογές για «έξυπνα» κινητά τηλέφωνα. Οι εφαρμογές αυτές δεν κατασκευάζονται από κάποιους οπαδούς του ελεύθερου λογισμικού που τις διαθέτουν δωρεάν για το γενικό καλό. Κατασκευάζονται από μικρές οι μεγαλύτερες εταιρείες και προσφέρονται δωρεάν ως δόλωμα για τη συλλογή προσωπικών δεδομένων που καταλήγουν στα μονοπώλια και τις κρατικές υπηρεσίες. Ας το έχει κανείς υπόψη του αυτό την επόμενη φορά που κατά την εγκατάσταση μιας εφαρμογής για κινητό, αυτή θα ζητήσει πρόσβαση στις επαφές του, στις φωτογραφίες, στον αποθηκευτικό χώρο και κάθε λογής άλλη αδικαιολόγητη ή τυπικά δικαιολογημένη - με βάση τη λειτουργία της εφαρμογής - πρόσβαση. Κάποιοι πληρώνουν αυτούς που κατασκευάζουν αυτές τις εφαρμογές...

Δεν μπορεί να υπάρξει «καλή και προσεκτική χρήση» των ΜΚΔ. Το ερώτημα που πρέπει να απαντήσει καθένας που σκέφτεται να τα χρησιμοποιήσει ή τα χρησιμοποιεί ήδη, είναι αν θέλει να χρησιμοποιηθεί ο ίδιος απ' αυτά. Αν θέλει να παραδώσει «στο πιάτο» την προσωπικότητά του στα μονοπώλια για να την εμπορεύονται και στις κρατικές υπηρεσίες για να τον έχουν υπό έλεγχο, να τους δίνει δυνατότητες να τον χειραγωγήσουν παρουσιάζοντας μια στρεβλή ή λειψή εικόνα της επικαιρότητας και γενικότερα της πραγματικότητας. Αν θέλει να επικοινωνεί με τους δικούς τους όρους, μέσα από τα δικά τους κανάλια, ή να έχει περισσότερες και πιο ουσιαστικές άμεσες σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους.

Η πραγματική μάχη δίνεται με την καθημερινή, ζωντανή επαφή στους χώρους δουλειάς, σπουδών, κατοικίας, εκεί που μπορούν να σφυρηλατηθούν πραγματικοί δεσμοί αγώνα και συλλογικής δράσης. Αξιοποιούμε κάθε δυνατότητα που μας δίνει η τεχνολογική εξέλιξη, αλλά προφυλασσόμαστε από τους κινδύνους που κρύβουν διάφορες ευκολίες και «δωρεάν» υπηρεσίες. Δεν ξεχνάμε ούτε στιγμή την ταξική φύση των ΜΚΔ, που έχουν φτιάξει και λειτουργούν τα μονοπώλια.

  Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγές: