αντιγράφουμε από http://dioti.gr/index.php/2014-09-16-18-38-46/478-8-5
Σε όλες τις περιόδους της ανάπτυξής του, ο άνθρωπος διέθετε για εργασία ένα μόνο μέρος της ημέρας και ένα άλλο για να ανανεώσει την εργατική του δύναμη, δηλαδή για να ανακτήσει δυνάμεις, ώστε να μπορέσει εργασθεί την επόμενη μέρα.
Ιστορικά ο χρόνος ανάπαυσης δεν ήταν ίσος για όλες τις κοινωνικές τάξεις. Ήταν διαφορετικός για κάθε άνθρωπο τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά, ανάλογα με το κοινωνικό σύστημα και την τάξη στην οποία ανήκε. Στην αρχαία Ελλάδα οι δούλοι και οι ελεύθεροι πολίτες που εργάζονταν σαν αγρότες και βιοτέχνες, διέθεταν για ύπνο και ξεκούραση όσο χρόνο απαιτούσε η αναπαραγωγή της εργατικής τους δύναμης, ενώ οι ελεύθεροι, δηλαδή οι πλούσιοι, είχαν ελεύθερο το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας. Από τον 14ο αιώνα και μετά οι εργαζόμενοι προσπαθούσαν να αποκτήσουν όλο και μεγαλύτερο ελεύθερο χρόνο, όχι μόνο για να καλύπτουν τις κοινωνικές τους ανάγκες αλλά και για να απολαμβάνουν τη ζωή και τα πολιτιστικά αγαθά.
Στα πρώτα στάδια του καπιταλισμού η ζωή των εργαζομένων έγινε πραγματική κόλαση. Ο εργάσιμος χρόνος ήταν εξοντωτικός και ο ελεύθερος χρόνος αρκούσε μόνο για ύπνο. Με το πέρασμα του χρόνου η διαίρεση της ημέρας σε χρόνο για αναγκαστική εργασία και ελεύθερο χρόνο εξελίχθηκε σε πεδίο ταξικής πάλης. Στον 20ο αιώνα η κατάκτηση της 8ωρης εργασίας ήταν μια επαναστατική κατάκτηση της εργατικής τάξης. Ο ελεύθερος χρόνος βοήθησε στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόμου και αναγνωρίστηκε σαν κοινωνικό δικαίωμα. Οι επιλογές των εργαζομένων άρχισαν να εκδηλώνονται πιο καθαρά, να καλύπτουν τον κοινωνικό, οικονομικό και πολιτιστικό τομέα.
Οι εργαζόμενοι άρχισαν να δημιουργούν πολιτιστικές οργανώσεις για την ικανοποίηση των πνευματικών και ψυχικών αναγκών τους και να αγωνίζονται όχι μόνο για μεγαλύτερο ελεύθερο χρόνο αλλά και για την βελτίωση της ποιότητας του ελεύθερου χρόνου, την πρόσβαση στα πολιτισμικά αγαθά, την γνώση, τη συμμετοχή στη δημιουργία.
Ελεύθερος χρόνος: εμπόρευμα και ιδεολογική αρένα
Στον 20ο αιώνα το κοινωνικό δικαίωμα των εργαζομένων για ελεύθερο χρόνο, που καθιερώθηκε μέσα από αιματηρούς αγώνες σε πολλές καπιταλιστικές χώρες και γνώρισε αλματώδη πρόοδο στις τότε σοσιαλιστικές χώρες, έγινε ένας από τους κύριους στόχους της αστικής τάξης.
Η αστική τάξη αντιλαμβάνεται τον ελεύθερο χρόνο των εργαζομένων με δύο τρόπους: Από τη μια τον θεωρεί νέο πεδίο ανάπτυξης του καπιταλιστικού κέρδους με τη δημιουργία μιας βιομηχανίας νέων εμπορευμάτων, που προορίζεται για τον ελεύθερο χρόνο των εργαζομένων. Από την άλλη βλέπει τον ελεύθερο χρόνο σαν χώρο στον οποίο πρέπει να παρέμβει πολιτικά και ιδεολογικά για να παρεμποδίσει την ανάπτυξη των αντιλήψεων που διαμορφώνονταν μέσα σ΄ αυτό το χρόνο και θέτουν σε αμφισβήτηση την κυριαρχίας της.
Ήδη από τη δεκαετία του 1840 η αστική τάξη καταφέρνει να βάλει κάτω από τον έλεγχό της εκπολιτιστικές εργατικές οργανώσεις και να τις μετατρέψει σε όργανα διάδοσης της ιδεολογίας της. Έτσι μπήκαν τα θεμέλια για την οργανωμένη ιδεολογική δραστηριοποίηση της αστικής τάξης για τη διαφθορά συνειδήσεων, που οδήγησε στη δημιουργία των επιτελείων Ψυχολογικού Πολέμου, που σχετίζονται με κέντρα δημιουργίας πολιτικής, Πολεμικές βιομηχανίες, Βιομηχανίες Ψυχαγωγίας και Θεάματος, Ερευνητικά κέντρα, Πανεπιστήμια, κ.ά.
Θα ήταν υπερβολή να ενοχοποιήσουμε όλους και στον ίδιο βαθμό όσους σχετίζονται με την παραγωγή εμπορευμάτων για τον ελεύθερο χρόνο των εργαζομένων, δηλαδή να θεωρήσουμε ότι πρόθεσή τους είναι να διαφθείρουν συνειδήσεις. Εξ ίσου λάθος θα ήταν να θεωρήσουμε ότι όλοι παίρνουν άμεσα οδηγίες από κάποια κεντρικά επιτελεία Ψυχολογικού Πολέμου. Η περίοδος όμως της “αθωότητας” των καπιταλιστών σε θέματα Ψυχολογικού Πολέμου έχει παρέλθει εδώ και αιώνες. Ιδιαίτερα στην εποχή μας καμιά Βιομηχανία παραγωγής εμπορευμάτων εκμαυλισμού συνειδήσεων δεν θα μπορούσε να ισχυρισθεί ότι “δεν εγνώριζε” τις επιπτώσεις από τη χρησιμοποίηση τέτοιων εμπορευμάτων. Αντίθετα, οι Βιομηχανίες αυτές μολονότι έχουν κίνητρο το καπιταλιστικό κέρδος δραστηριοποιούνται μέσα στα πλαίσια της ιδεολογικής διαφθοράς που εκπορεύεται από τα επιτελεία Ψυχολογικού Πολέμου, τροφοδοτούνται θεματολογικά και κάποιες από αυτές τις Βιομηχανίες χρηματοδοτούνται για την παραγωγή προϊόντων, που στοχεύουν στη διαφθορά των συνειδήσεων.
Χωρίζουν την κοινωνία σε ομάδες-στόχους (group targets) με κριτήρια την ηλικία, το φύλο, τα ενδιαφέροντα, τις προτιμήσεις, τις πεποιθήσεις, το επίπεδο ανάπτυξης, τον τρόπο ζωής, κ.α. Σε κάθε ομάδα-στόχο επικρατεί ένας κώδικας επικοινωνίας με λέξεις, σχέσεις και τρόπο συμπεριφοράς, που εκφράζει την πλήρη ενσωμάτωση της ομάδας στον καπιταλιστικό τρόπο ζωής στο “σύστημα”, στο “κατεστημένο”, όπως ονομάζεται .
Στόχος: η συνείδηση της νεολαίας
Ο τρόπος ζωής είναι οι δραστηριότητες, οι ασχολίες, οι συνήθειες και οι συμπεριφορές κάθε κοινωνικής ομάδας, τόσο στον εργάσιμο όσο και στον ελεύθερο χρόνο. Ο ελεύθερος χρόνος αυξομειώνεται ανάλογα με τη διαμόρφωση των εργασιακών σχέσεων.
Από τα τέλη του 20ου αιώνα το 8-ωρο και το 5-ήμερο καταστρατηγούνται σε όλο και μεγαλύτερη κλίμακα με την καθιέρωση των ελαστικών μορφών εργασίας και ο ελεύθερος χρόνος ελαχιστοποιείται. Αντίθετα η μερική απασχόληση και η ανεργία αυξάνουν τον ελεύθερο χρόνο, αλλά κάτω από δυσμενείς για τους εργαζόμενους συνθήκες, που δυσχεραίνουν τη σωστή χρησιμοποίησή του.
Όλες οι ηλικίες και ιδιαίτερα η νεολαία, δέχονται ένα καταιγισμό από πρότυπα συμπεριφοράς, εικόνες από τη ζωή των star, το ντύσιμο, τις ερωτικές περιπέτειες και τα κουτσομπολιά τους. Τηλεόραση, ραδιόφωνο, περιοδικά, ηλεκτρονικοί υπολογιστές, tablets, κινητά τηλέφωνα, παιχνίδια, “γκατζετάκια και άλλα καθημερινής χρήσης αντικείμενα είναι τα εργαλεία με τα οποία διαφημίζεται αυτός ο τρόπος ζωής. Μέσα από αυτά τα εμπορεύματα διακινούνται και συνταγές του τύπου “σκότωσε την ώρα σου”, “διώξε την πλήξη σου”, “άρπαξε την ευκαιρία”, “μάθε να κερδίζεις τον άλλο”, κ.ά.
Η νεολαία, που αποτελεί τη δεξαμενή της αυριανής εργατικής τάξης, βρίσκεται μόνιμα στο στόχαστρο του Ψυχολογικού Πολέμου, που τα πλοκάμια του με χίλιους δυο τρόπους προσπαθούν να την εγκλωβίσουν στη λογική του καπιταλιστικού κέρδους, και να διαμορφώσουν τη συνείδησή της, ώστε να λειτουργεί μέσα στα πλαίσια καπιταλιστικού συστήματος και προς όφελός του. Είναι ιδιαίτερα ευάλωτη σ΄ αυτή την ψυχολογική επίθεση επειδή δεν έχει ενταχθεί ακόμη στην παραγωγική διαδικασία, έχει μεν ταξική καταγωγή αλλά δεν έχει αποκτήσει ταξική συνείδηση. Τα ιδιαίτερα βιολογικά, κοινωνικά και ψυχολογικά χαρακτηριστικά της, η έλλειψη εμπειρίας από τους ταξικούς αγώνες την κάνουν να αντιδρά με έναν αυθόρμητο, αντιφατικό τρόπο.
Ένα μεγάλο μέρος της χαρακτηρίζεται από απάθεια και έλλειψη επαφής με τον συνάνθρωπο. Προσπαθεί να ξεχαστεί μέσα σε ξέφρενους ρυθμούς, να αναπληρώσει τη χαρά που της στερεί η καθημερινότητα και η δημιουργική εργασία, να εκτονωθεί μέσα από μια διασκέδαση made in USA. Τροφοδοτείται με υλικά και πνευματικά εμπορεύματα των νέων τεχνολογιών, που διαμορφώνουν μια στρεβλή αντίληψη για τη ζωή και την πορεία της κοινωνίας.
Βομβαρδίζεται αδιάκοπα από τα ΜΜΕ, το ίντερνετ, από ειδικά περιοδικά για τη νεολαία, βιβλία, κινηματογραφικά έργα, βίντεο-κλιπ, μηνύματα στο κινητό, που όλα κινούνται στη λογική του τρόπου ζωής της αστικής τάξης. Οδηγείται στο να αναζητά μια ζωή “κυριλέ”, “χλιδάτη”, “χαλαρή”, όπου το κύριο γνώρισμά της είναι το ντύσιμο, η μίμηση της συμπεριφοράς των προτύπων της βιομηχανίας του star system και διαφόρων αστέρων που κυριαρχούν στο χώρο του αθλητισμού.
Έχοντας διδαχθεί ότι η εργασία είναι ζήτημα “ευκαιρίας” και ατομικής ευθύνης και όχι δικαίωμα, οι νέοι απογοητεύονται, και αναθέτουν με την ψήφο τους σε ηγέτες που εξυπηρετούν τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης το μέλλον τους ενώ οι ίδιοι παρακολουθούν όσα συμβαίνουν στη ζωή παθητικά από τον καναπέ. Για όσους καταφέρνουν να αρπάξουν μια “ευκαιρία” και να βρουν εργασία, ο δρόμος της καριέρας τους είναι στρωμένος με συνταγές υποταγής, γλειψίματος, χαφιεδισμού και άλλων τέτοιων μέσων διατήρησης της εργασίας τους ή προαγωγής.
Το μεγάλο τμήμα της νεολαίας, που βρίσκεται παγιδευμένο σ΄ αυτό το μηχανισμό εκμαυλισμού συνειδήσεων οδηγείται στο τέρμα αυτής της αδιέξοδης πορείας, που δεν είναι παρά η απογοήτευση, ο αμοραλισμός και η υποταγή στην εξουσία της αστικής τάξης.
Μηχανισμοί καλλιέργειας της βίας στον ελεύθερο χρόνο
Μέσα από τις κινηματογραφικές ταινίες και τα σίριαλ διδάσκεται η βία με αποτέλεσμα στην πραγματική ζωή η ταξική βία, οι ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι, η βία των δυνάμεων καταστολής στις λαϊκές διαμαρτυρίες να θεωρούνται φυσικά φαινόμενα και αναγκαία κακά.
Μέχρι την ενηλικίωση το μυαλό του εφήβου έχει βομβαρδιστεί με εκατοντάδες χιλιάδες πράξεις βίας και φόνους. Αθώα παιχνίδια των περασμένων γενεών έχουν μετατραπεί από τις κατασκευάστριες εταιρίες σε εκπαιδευτικούς μηχανισμούς βίας. Η σβούρα για παράδειγμα, που έρχεται από το μακρινό παρελθόν, στις μέρες μας παίζεται μέσα σε μια πλαστική αρένα και αποτελεί πεδίο μάχης ανάμεσα σε “καλούς” και “κακούς”. Παίζεται με τον τρόπο που διδάσκουν βίντεο-κλιπς, που μπορεί κανείς να “κατεβάσει δωρεάν” από το ίντερνετ, όπου κυριαρχεί η αντιπαλότητα, το μίσος, η δολιοφθορά, η δίψα για εκδίκηση και εξόντωση του αντιπάλου. Στο ίδιο πνεύμα μίσους και βίας παίζονται πολλά ηλεκτρονικά παιγνίδια αυτοκινητικών αγώνων, περιπετειών και εξερευνήσεων.
Με την ενηλικίωσή τους τα παιδιά είναι πια προετοιμασμένα να αποδεχθούν ήρωες τύπου Ράμπο που σώζουν “αθώους λαούς” από τις θηριωδίες των “κόκκινων”, των σοβιετικών πρακτόρων. Έχουν μετατραπεί σε θεατές που παρακολουθούν παθητικά από τον καναπέ τους τη διεστραμμένη πλευρά της ζωής. Μέσα από ταινίες καταστροφολογίας και σενάρια “αόρατων απειλών” δηλητηριάζονται με την αβεβαιότητα, την ανασφάλεια, το φόβο, όλα εκείνα τα στοιχεία που σπρώχνουν τον άνθρωπο να αποδέχεται μοιρολατρικά την ταξική βία που εξασκεί πάνω του το κεφάλαιο. Η διάθεση και η δύναμη για την αντιμετώπιση αυτής της βίας αμβλύνεται διότι θεωρείται φυσιολογική, αναπόφευκτη και κάθε προσπάθεια ανατροπής της ουτοπική.
Η συμπεριφορά του “Οπαδού”
Στο χώρο του Αθλητισμού διαμορφώνεται, συντηρείται και χρησιμοποιείται η Ψυχολογία της κερκίδας. Ο φίλαθλος, αντί να αθλείται, καταναλώνει τα εμπορεύματα της Βιομηχανίας των ειδώλων του αθλητικού θεάματος, των επαγγελματιών χρυσοπληρωμένων “θεών”, “ημίθεων”, “εθνικών ηρώων”. Ταυτίζεται μαζί τους, εκτονώνει στην κερκίδα την καταπίεση που έχει δεχθεί στη ζωή και μετατρέπεται σε άτομο, που λειτουργεί παράλογα. Συμπεριφέρεται όχι μόνο στο γήπεδο αλλά και στη ζωή σαν ανεγκέφαλος “οπαδός”, κάνοντας πολιτικές επιλογές, που λειτουργούν ενάντια στο συμφέρον του. Μετατρέπεται σε εύκολη λεία των επιχειρηματικών ομίλων που κρύβονται και αποκομίζουν κέρδη από την εκμετάλλευση του χώρου του αθλητισμού.
Σε ακραίες περιπτώσεις ο τύπος του “οπαδού” τροφοδοτείται και διακινεί ρατσιστικές ιδέες, φασιστικές νοοτροπίες και ανάγει σε εθνική υπόθεση τα αποτελέσματα των αθλητικών αγώνων. Σ΄ αυτή την κατεύθυνση συμβάλλουν οι συχνές ανακρούσεις εθνικών ύμνων και οι επάρσεις εθνικών σημαιών. Ακολουθεί με ευκολία τους πολιτικούς που εκμεταλλεύονται αυτά τα σύμβολα και πέφτει εύκολα θύμα, αλλά πολλές φορές μετατρέπεται και σε θύτη με τις πιο αντιδραστικές συμπεριφορές.
Στην παγίδα των τυχερών παιχνιδιών
Παράλληλα με τη Βιομηχανία κατασκευής “οπαδών” λειτουργεί και ο επιχειρηματικός τομέας των τυχερών παιχνιδιών, που σχετίζονται με τον αθλητισμό. Η βιομηχανία της “Θεάς τύχης” με τη βοήθεια “στημένων” αποτελεσμάτων δημιουργεί στα λαϊκά στρώματα εκτός από οικονομικά προβλήματα και έντονα ψυχολογικά προβλήματα. Τα κέρδη που αποκομίζουν οι επιχειρήσεις από τα τυχερά παιχνίδια είναι ένας τρόπος επιστροφής στο κεφάλαιο ενός μέρους από την αμοιβή της εργατικής δύναμης, πουλώντας την ελπίδα του εύκολου πλουτισμού. Αυτή η ελπίδα καλλιεργεί την ψευδαίσθηση ότι τη ζωή εξαρτάται από υπερφυσικές δυνάμεις, απομακρύνει τον άνθρωπο από τη συμμετοχή στους ταξικούς αγώνες για μια ανθρώπινη ζωή.
Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται και τα τηλεπαιχνίδια, που είναι ένας ακόμη τρόπος για εύκολο πλουτισμό. Απευθύνεται σε ανθρώπους όλων των επιπέδων γνώσης. Αν βοηθήσει η τύχη μπορεί κάποιος να κερδίσει από λίγα ευρώ μέχρι εκατομμύρια. Αυτό το αποτέλεσμα μετατρέπεται σε κίνητρο για πολλούς άλλους, που ελπίζουν να έχουν την ίδια τύχη. Η μεγάλη ζημιά είναι η καλλιέργεια της αντίληψης, ότι τα κοινωνικά προβλήματα μπορούν να λυθούν με τη βοήθεια μιας υπερφυσικής δύναμης.
Τις ίδιες συνέπειες έχουν και άλλοι τρόποι διαφυγής από την πραγματικότητα, όπως ο μυστικισμός, η λαϊκή αστρολογία, η προσφυγή στα μέντιουμ και άλλες σκοταδιστικές αντιλήψεις, που λειτουργούν σαν υπνωτικά. Δεν είναι αξιοπερίεργο πως θύματά τους δεν είναι μόνο τα πιο καθυστερημένα λαϊκά στρώματα αλλά και άτομα με ανώτατη εκπαίδευση, που έχουν αποκτήσει μεταφυσικό τρόπο σκέψης.
Κίνδυνοι από τη χρήση Νέων τεχνολογιών στον ελεύθερο χρόνο
Η χρησιμοποίηση εμπορευμάτων που έχουν σαν βάση τις νέες τεχνολογίες έχουν επίσης αρνητικές επιπτώσεις σε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού. Παιδιά μέχρι 16 ετών χρησιμοποιούν καρτοκινητά σε ποσοστό που ξεπερνά το 90% και η δαπάνη χρήσης τους υπολογίζεται σε 7 κάρτες ανανέωσης χρόνου ομιλίας το μήνα. Τόσο οι νέοι όσο και μεγαλύτερες ηλικίες ασχολούνται πολλές ώρες με ανταλλαγή φωτογραφιών και “σέλφι”. Υφίστανται ένα είδος “τεχνολογικού εθισμού” και δημιουργούν και διακόπτουν τις μεταξύ τους σχέσεις μέσω μηνυμάτων. Η προσωπική δηλαδή επικοινωνία των ανθρώπων αντικαθίσταται από την ηλεκτρονική. Μέσα από προγράμματα λογισμικών έχει δημιουργηθεί μια νέα “φιλία” ανάμεσα σε ανθρώπους που δεν έχουν ιδωθεί ποτέ, αρκεί ο ένας να αποδεχθεί με ένα κλικ τον άλλο στον κύκλο κάποιων ομάδων “φίλων”.
Στις περισσότερες περιπτώσεις κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος για το φύλο, την ηλικία, τους πραγματικούς σκοπούς του “φίλου”, με αποτέλεσμα αυτού του είδους οι 'φιλίες” να έχουν καταστροφικές συνέπειες. Πολύ δε περισσότερο οι “φίλοι” δεν αντιλαμβάνονται ότι πίσω από αυτά τα “δωρεάν” λογισμικά προγράμματα κρύβονται κέντρα, που συλλέγουν τα προσωπικά δεδομένα των “φίλων” και τα χρησιμοποιούν για μάρκετινγκ προϊόντων, για κοινωνικό “φακέλωμα”, και για τη διοχέτευση των πιο αντιδραστικών αντιλήψεων.
Οι “φίλοι” κατατάσσονται από τα κέντρα αυτά σε ομάδες μέσα στις οποίες δρα με επιτυχία η “infoganda”, δηλαδή η διοχέτευση προπαγανδιστικών μηνυμάτων κρυμμένων μέσα σε αληθινές πληροφορίες.
Νέες Τεχνολογίες και Αποκοινωνικοποίηση
Εκτός από τις ανθρώπινες σχέσεις τα ηλεκτρονικά μηνύματα από κινητά και υπολογιστές χρησιμοποιούνται και στο χώρο των κοινωνικών διαμαρτυριών. Όσοι αντιτίθενται για παράδειγμα στις ιμπεριαλιστικές πολεμικές επιδρομές καλούνται να διαμαρτυρηθούν μέσω αποστολής ηλεκτρονικών μηνυμάτων σε διάφορες ηλεκτρονικές διευθύνσεις. Με τον τρόπο αυτό εκτονώνεται αυτός που διαμαρτύρεται και αισθάνεται ότι εκπλήρωσε την υποχρέωσή του για διαμαρτυρία με ένα ηλεκτρονικό του μήνυμα.
Αυτή η μέθοδος διαμαρτυρίας εξυπηρετεί με τον καλύτερο τρόπο τον ιμπεριαλισμό, που “δεν ιδρώνει το αυτί του” από τέτοιες διαμαρτυρίες. Ενώ αυτή καθ΄ αυτή η αποστολή μηνυμάτων δεν είναι επιλήψιμη, η ατομική διαμαρτυρία είναι εκδήλωση της απομόνωσης των ατόμων, του κλεισίματος καθενός στο καβούκι του δηλαδή της εγκατάλειψης των μαζικών αγώνων, που είναι το μοναδικό όπλο, που φοβάται ο ιμπεριαλισμός.
Ανάλογες συνέπειες έχει και η ψευτοσυμμετοχή στην πολιτική ζωή μέσω της λεγόμενης «συμμετοχικής δημοκρατίας». Με την αποστολή γραπτών ή τηλεφωνικών μηνυμάτων στους τηλεοπτικούς σταθμούς οι αποστολείς έχουν την ψευδαίσθηση ότι συμμετέχουν στη διαμόρφωση αποφάσεων που αφορούν τη ζωή, ενώ στην πραγματικότητα οι ίδιοι εκτονώνονται ενώ αυτοί που εμφανίζονται σαν “ειδικοί” στα ΜΜΕ, υπό μορφήν απάντησης. εκμεταλλεύονται την ευκαιρία να προπαγανδίσουν τις θέσεις της αστικής τάξης.
Ο δρόμος της αντίστασης
Όλες αυτές οι δραστηριότητες και οι μέθοδες αντίστασης στις οποίες υποκινούνται όλες οι ηλικίες να καταφεύγουν είναι επιζήμιες για το λαό. Σε μία εκμεταλλευτική κοινωνία, ο ελεύθερος χρόνος είναι ταξικό ζήτημα. Οι εκμεταλλευόμενοι δεν μπορούν να επιβάλουν έναν ανθρώπινο τρόπο αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου τους, διότι δεν έχουν την εξουσία στα χέρια τους.
Μέσα από τα κέντρα μαζικής χειραγώγησης οι ανθρώπινες σχέσεις μετατρέπονται σε ανταγωνιστικές σχέσεις μεμονωμένων ατόμων στις οποίες κυριαρχεί το “εγώ” και όχι το “εμείς”. Η ουσία του ανθρώπου παύει να είναι το σύνολο των κοινωνικών του σχέσεων. Λειτουργεί μόνο σαν μια μηχανή, που από τη μια μεριά παράγει κέρδος και από την άλλη καταναλώνει εμπορεύματα, πολλά από τα οποία είναι τοξικά για τη συνείδηση.. Αυτός ο φαύλος κύκλος βρίσκεται μακριά από την ικανοποίηση των κοινωνικών, πνευματικών και ψυχικών αναγκών του ανθρώπου.
Τα όπλα της ψυχολογικής επίθεσης, που χρησιμοποιεί η άρχουσα τάξη στον ελεύθερο χρόνο, συγκαταλέγονται στο γενικότερο οπλοστάσιο, που έχει στόχο τη διασφάλιση της κυριαρχίας, της προσπάθειας αναστροφής της πορείας της ανθρωπότητας και της επαναθεμελίωσης της υποταγής στο κεφάλαιο, που αμφισβητήθηκε δυναμικά από το σοσιαλισμό στον 20ο αιώνα.
Η ιστορική πείρα διδάσκει ότι δεν υπάρχει περίπτωση να ανακοπεί το πισωγύρισμα στην αθλιότητα της ανθρωπότητας, αν στη θέση του κατακερματισμού των δυνάμεων, του κομφορμισμού, της απομόνωσης, της απάθειας, της αχρήστευσης των πραγματικών δυνατοτήτων του λαού, δεν αντιτάξει ο λαός τη συνειδητή, συλλογική και οργανωμένη δράση για την κατάργηση του τελευταίου εκμεταλλευτικού συστήματος, με την εξόντωση μια για πάντα της Λερναίας Ύδρας, που συνεχώς αναπαράγει θανατηφόρες κεφαλές.
