Σημαντικά στοιχεία για την εξέλιξη του προβλήματος της τοξικοεξάρτησης στην Ελλάδα φέρνει στη δημοσιότητα άλλη μια έρευνα και συγκεκριμένα η Ετήσια Εκθεση (2015) για την «Κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών και των οινοπνευματωδών στην Ελλάδα» από το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ). Η Εκθεση, η οποία παρουσιάστηκε πριν από λίγο καιρό, αφορά το έτος 2014. Στη συγκεκριμένη αποτυπώνεται η διαρκής αύξηση ανθρώπων, κυρίως νέων, που απευθύνονται σε θεραπευτικά προγράμματα για απεξάρτηση από την κάνναβη, ενώ για άλλη μια φορά σκιαγραφείται η αποτελεσματικότητα των «στεγνών» προγραμμάτων παρά την υποχρηματοδότηση και υποστελέχωσή τους.
Συγκεκριμένα, για το έτος 2014, η εκτίμηση του συνολικού αριθμού χρηστών υψηλού κινδύνου ηλικίας 15 - 64 ετών με κύρια ουσία τα οπιοειδή είναι 17.245. Σε σχέση με το μέγεθος του γενικού πληθυσμού αυτής της ηλικίας, αντιπροσωπεύει μία αναλογία 2,43 τοις χιλίοις. Η συνολική εκτίμηση δεν διαφέρει από την αντίστοιχη εκτίμηση για το 2013 (η οποία ήταν 17.415).
Οικογένεια και φίλοι κατευθύνουν τους χρήστες προς την απεξάρτηση
Το 2014, 4.740 άτομα απευθύνθηκαν σε προγράμματα (ΚΕΘΕΑ, 18 ΑΝΩ, ΨΝΘ, ΟΚΑΝΑ) για προβλήματα από τη χρήση ουσιών. Τα παρακάτω στοιχεία προέρχονται από συνολικά 94 μονάδες που το 2014 παρείχαν υπηρεσίες θεραπείας ή υποκατάστασης στη χώρα.
Συνοπτικά αναφέρεται ότι τα «στεγνά» προγράμματα απορρόφησαν το 71,1% των αιτημάτων, ενώ σε ποσοστό 23,7% εισήχθησαν στο πρόγραμμα υποκατάστασης. Σε ποσοστό 5,2% τα αιτήματα αφορούσαν μονάδες άμεσης πρόσβασης. Τα παραπάνω ποσοστά δεν διαφοροποιούνται σημαντικά το 2014 συγκριτικά με το 2013. Δύο στους 5 είναι άνθρωποι που δεν έχουν κάνει προηγούμενη προσπάθεια απεξάρτησης από τη χρήση ουσιών (πρώτη θεραπεία). Η «οικογένεια» ή οι «φίλοι» (40%) αποτέλεσαν τη συχνότερα αναφερόμενηπηγή παραπομπής σε θεραπεία και σε ποσοστό 35,8% την πρωτοβουλία να ενταχθούν σε πρόγραμμα θεραπείας ανέλαβαν οι ίδιοι οι χρήστες.
Διαχρονικά, συνεχίστηκε το 2014 η μείωση - που είχε ξεκινήσει μετά το 2012 - του συνολικού ετήσιου αριθμού των ατόμων που εισήλθαν στη θεραπεία για προβλήματα από τη χρήση ουσιών. Σε όλη τη διάρκεια της περιόδου 2007 - 2014, ο αριθμός των εισόδων σε θεραπεία με ιστορικό προηγούμενης θεραπείας ήταν υψηλότερος από εκείνον της πρώτης θεραπείας. Η μείωση στον αριθμό των εισόδων που παρατηρήθηκε το 2014 αφορά αποκλειστικά περιπτώσεις πρώτης θεραπείας.
Το 70% είναι πολυτοξικομανείς
Για πολλοστή φορά, επιβεβαιώνεται το στοιχείο της πολυτοξικομανίας, ότι δηλαδή γίνεται παράλληλη χρήση 2, 3 ή και περισσότερων ουσιών. Το 2014, πολλαπλή χρήση ουσιών αναφέρθηκε από το 69,5% των ατόμων που εντάχθηκαν σε θεραπεία. Πολλαπλή χρήση αναφέρεται σε ακόμα υψηλότερο ποσοστό από τα άτομα με προβλήματα από τη χρήση οπιοειδών (75,6%) και κοκαΐνης (80,3%), ιδιαίτερα μεταξύ των περιπτώσεων πρώτης θεραπείας. Μεταξύ των χρηστών οπιοειδών, εκτός από τα οπιοειδή, η κάνναβη (58,8%), τα συνταγογραφούμενα ψυχοδραστικά φάρμακα (κυρίως βενζοδιαζεπίνες) (57,4%) και - σε χαμηλότερο ποσοστό - η κοκαΐνη (36,3%) ήταν οι συχνότερα αναφερόμενες ουσίες χρήσης.
Υπερτριπλασιάστηκαν όσοι ζητούν απεξάρτηση από την κάνναβη
Το ίδιο έτος, τα οπιοειδή αποτέλεσαν την κύρια ουσία χρήσης για το 69,2% των ατόμων που εισήχθησαν σε θεραπεία. Στη δεύτερη θέση, ως κύρια ουσία, η κάνναβη αναφέρθηκε σε ποσοστό 22,3%, ενώ η κοκαΐνη και άλλες ουσίες αναφέρθηκαν σε χαμηλότερα ποσοστά (5,1% και 3,4%, αντίστοιχα). Να σημειωθεί ότι το 2006 το ποσοστό των ατόμων που ζητούσαν απεξάρτηση από την κάνναβη ήταν 7,3%, δηλαδή σε οχτώ χρόνια υπερτριπλασιάστηκε. Το 2013 περίπου 123.000 άνθρωποι ζήτησαν απεξάρτηση από την κάνναβη. Προβλήματα από τη χρήση οπιοειδών αναφέρθηκαν σε σημαντικά υψηλότερο ποσοστό στα άτομα με ιστορικό προηγούμενης εισόδου σε θεραπεία συγκριτικά με τις περιπτώσεις πρώτης θεραπείας (78,9% και 55,3%, αντίστοιχα). Αντίθετα, στις περιπτώσεις πρώτης θεραπείας περιλαμβάνεται τριπλάσιο ποσοστό ατόμων με προβλήματα από τη χρήση κάνναβης (36,5% και 12,3%, αντίστοιχα).
Το προφίλ του χρήστη
Τα άτομα που εισήλθαν σε θεραπεία για προβλήματα από τη χρήση ουσιών το 2014 ήταν:
Ανδρες σε ποσοστό 85,0%, χωρίς η διαφορά στα φύλα να αλλάζει στις περιπτώσεις πρώτης θεραπείας. Με μέση ηλικία τα 33,1 έτη και ενάμισι έτος μεγαλύτερη στους άνδρες από ό,τι στις γυναίκες (33,4 και 31,2 έτη, αντίστοιχα). Στα προγράμματα απευθύνθηκαν κυρίως νεαροί ενήλικες (ηλικίας 25 - 34 ετών, 41,6%) ή ηλικίας 35 - 64 ετών (40,7%). Αλλοδαποί σε ποσοστό 8%. Σταθερή στέγη ανέφερε το 87,5%, μη-σταθερή στέγη ή καθόλου ανέφερε ένας στους 8 (12,4%). Περισσότεροι από τους μισούς (57,4%) ζούσαν με τους γονείς τους, σχεδόν ένας στους 6 (14,8%) ζούσε μόνος και σε ανάλογο ποσοστό (15,5%) συζούσαν με σύντροφο (με ή χωρίς παιδιά). Ενας στους 11 (9%) ζούσε με παιδιά. Ανεργοι σε ποσοστό 59,5%, σημαντικά λιγότεροι (51,5%) στις περιπτώσεις πρώτης θεραπείας. Ενας στους 6 (17%) ανέφερε σταθερή εργασία, ενώ σχεδόν ένας στους 4 (23,5%) απασχολούνταν περιστασιακά. Με ολοκληρωμένη τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση σε ποσοστό 49,1%.
Από το προφίλ του χρήστη φαίνεται ότι αυξάνεται σταθερά το ποσοστό των χρηστών που δηλώνουν μη-σταθερή στέγη ή και καθόλου. Στη συντριπτική τους πλειονότητα (άνω του 90%), οι χρήστες που εισέρχονται σε θεραπεία είναι Ελληνες, αλλά παρατηρείται μικρή αλλά σταθερή αύξηση του ποσοστού των αλλοδαπών. Διαχρονικά βελτιώνεται το εκπαιδευτικό επίπεδο των ατόμων που αιτούνται θεραπεία.
Η έκβαση της θεραπείας
Οσον αφορά την έκβαση της θεραπευτικής διαδικασίας, από τους θεραπευόμενους στα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα το 2014 ποσοστό 37,6% (855 άτομα) βρισκόταν ακόμα σε θεραπεία στο τέλος του έτους αναφοράς. Ποσοστό 15,7% (358 άτομα) ολοκλήρωσαν τη θεραπεία, ενώ το υπόλοιπο 46,7% (1.064 άτομα) εξήλθαν από το πρόγραμμα, κυρίως λόγω οικειοθελούς αποχώρησης (32,9%, 748 άτομα), πρόωρης χορήγησης εξιτηρίου (10,4%, 237 άτομα) και παραπομπής (3,3%, 75 άτομα).
Στα προγράμματα χορήγησης υποκατάστατων η πλειονότητα των συμμετεχόντων (83,5%, 8.312 άτομα) τα παρακολούθησαν μέχρι το τέλος του 2014, ενώ οι έξοδοι από αυτά αντιστοιχούν στο 1/6 περίπου (16,5%, 1.642 άτομα) του αριθμού των ατόμων που παρακολούθησαν (σχετικά στοιχεία παρείχαν 52 από τις 54 δομές). Ειδικότερα, το 2014 ο αριθμός των ατόμων που έλαβαν πρόωρο εξιτήριο από το πρόγραμμα ανήλθε στους 519 (5,2% του αριθμού των ατόμων που παρακολούθησαν το πρόγραμμα), ενώ η παραπομπή σε άλλη μονάδα ή υπηρεσία αντιστοιχούσε σε ποσοστό 2,7% (273 άτομα) του συνόλου των θεραπευομένων. Ποσοστό 4,1% (409 άτομα) διέκοψε την παρακολούθηση με δική του βούληση, ποσοστό 3% (301 άτομα) διέκοψε για άλλους λόγους, π.χ. φυλάκιση, θάνατος, κ.ά., ενώ η ολοκλήρωση της θεραπείας αντιστοιχεί σε ποσοστό 1,4%. Για τα στοιχεία που αφορούν την έκβαση της θεραπευτικής διαδικασίας πρέπει βέβαια να ληφθεί υπόψη ότι οι μονάδες υποκατάστασης είναι κατά κανόνα μακράς διαρκείας και το 74,1% από το σύνολο των χρηστών που συμμετέχουν στις μονάδες βρίσκονται στο πρόγραμμα για διάστημα μεγαλύτερο του έτους.
