«Ο όρος "Duty of
Care", όπως είναι γνωστό, προσδιορίζει τη νομική υποχρέωση του εργοδότη να
διασφαλίζει την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων στον εργασιακό χώρο (...) Αρχικά θα
ήθελα να υπογραμμίσω ότι το "Duty of Care" δεν περιορίζεται απλά στη
σωματική υγεία και φυσική ασφάλεια, αλλά κυρίως στην "ψυχολογική"
υγεία και ασφάλεια και ιδιαίτερα στη διαφύλαξη της ευεξίας (wellbeing) του
ανθρώπινου δυναμικού.
Ομως, η υποχρέωση αυτή αφορά μόνο στον εργοδότη; Απλά και ξεκάθαρα, όχι.
Αναπόσπαστο μέρος του "Duty of Care" αποτελεί το "Employee Duty
of Care", το οποίο συμπεριλαμβάνεται ως διάταξη και στη σχετική νομοθεσία.
Οι εργαζόμενοι έχουν και οι ίδιοι την υποχρέωση να φροντίσουν την
"ψυχολογική" τους υγεία και ασφάλεια και να αξιοποιήσουν τα μέτρα
προστασίας που τους παρέχει ο εργοδότης, σε προληπτικό επίπεδο. Να επιδείξουν,
δηλαδή, προσωπική υπευθυνότητα τόσο απέναντι στους εαυτούς τους, όσο και
απέναντι στους συναδέλφους τους, έτσι ώστε να μην τους θέσουν σε κίνδυνο και να
μην τους βλάψουν - συνειδητά ή ασυνείδητα - με τη συμπεριφορά τους (...).
Η βασική υποχρέωση επικεντρώνεται σε προληπτικά μέτρα με την ανάπτυξη Πολιτικών
και Διαδικασιών σε τομείς όπως πρόληψη και διαχείριση οργανωσιακών ρίσκων και
έγκαιρη αναγνώριση και διαχείριση των ψυχοκοινωνικών κινδύνων και των
επιπτώσεών τους στους εργαζόμενους και στο εργασιακό περιβάλλον γενικότερα».
Το παραπάνω απόσπασμα
αποτελεί μέρος άρθρου που έγραψε η Δρ. Αναστασία P. Rush, Γενική Διευθύντρια
Hellas EAP, Πρόεδρος Hellenic Branch EAPA Int., στο EDITORIAL του «EAP
Briefing» 2nd Quarter 2015. Το αναπαρήγαγε δε και με δικά του σχόλια ο αστικός
Τύπος.
Δεν είναι η πρώτη φορά που βλέπουν το φως της δημοσιότητας τέτοια άρθρα ή
και μελέτες που πυκνώνουν γύρω από το ζήτημα «διαχείριση προσωπικού των
επιχειρήσεων» και τα οποία αναφέρονται σε θέματα υγείας και μάλιστα ψυχικής υγείας.
Θα 'λεγε κανείς ότι σωστά γίνονται τέτοιες έρευνες και μελέτες, άλλωστε και
το εργατικό κίνημα βάζει στις διεκδικήσεις του το ζήτημα της «υγιεινής και
ασφάλειας στους τόπους δουλειάς». Επομένως, το γεγονός ότι γίνονται μελέτες και
έρευνες πάνω στο ζήτημα που αναφέρει το άρθρο και μάλιστα στο ζήτημα της
πρόληψης, δεν μπορεί κανείς να το προσλάβει ως αρνητικό, θετικό μοιάζει. Και
λέμε μοιάζει, γιατί κατά βάθος δε γίνονται από ενδιαφέρον για τους
εργαζόμενους, αλλά για τις επιχειρήσεις.
Ισως να ξενίζει και σ' αυτό το άρθρο η ιδιαίτερη βαρύτητα στην «ψυχολογική»
υγεία και ασφάλεια και ιδιαίτερα στη «διαφύλαξη της ευεξίας», αλλά αυτό
αποτελεί ένα βασικό παράγοντα στην απρόσκοπτη λειτουργία των επιχειρήσεων, έτσι
ώστε να παράγουν, να μπορούν να αυξάνουν την παραγωγή τους κάτω από τις
οποιεσδήποτε συνθήκες και να κερδοφορούν.
Συνυπεύθυνοι εργοδότης
και εργαζόμενοι;
Υπάρχουν δύο ζητήματα από το ίδιο το άρθρο που χρήζουν σχολιασμού. Το ένα
έχει σχέση με την υποχρέωση των εργαζομένων να φροντίζουν οι ίδιοι για τη δική
τους και των συναδέλφων τους «"ψυχολογική" υγεία και
"ευεξία"», γιατί τους ορίζει ως συνυπεύθυνους με τον εργοδότη στη
δημιουργία τέτοιων συνθηκών στο εργασιακό περιβάλλον, που διαμορφώνουν όμως οι
ανάγκες της παραγωγής της επιχείρησης και των κερδών του καπιταλιστή. Το
δεύτερο έρχεται ως ερώτημα: γιατί να δημιουργούνται ψυχολογικά προβλήματα στην
εργασία;
Το πρώτο ζήτημα, επίσης, δεν είναι καινούργιο. Αποτελεί συστατικό στοιχείο
της αποτελεσματικότητας της λειτουργίας κάθε επιχειρηματικού ομίλου η
εξασφάλιση στη συνείδηση των εργαζομένων ότι η εργασία τους εξαρτάται από την
επιχείρηση, άρα η επιχείριση, η λειτουργία της και η ανάπτυξή της, δηλαδή η
κερδοφορία της, η ολοένα και διευρυνόμενη αναπαραγωγή κερδών και κεφαλαίου, δεν
είναι απλά και μόνο και δική τους υπόθεση, αλλά χρειάζεται την αφοσίωσή τους σ'
αυτή την υπόθεση, όπως αφοσιωμένος είναι και ο εργοδότης.
Δεν είναι, επομένως, ζήτημα απλά εξασφάλισης όρων υποταγής τους, αλλά
συνειδητής συμβολής τους. Να αισθάνονται και να πιστεύουν ότι η επιχείρηση
είναι και δική τους, ότι «είναι η επιχείρησή μας». Συμβάλλει σ' αυτό και το
γεγονός ότι φροντίζουν ώστε οι εργαζόμενοι μιας επιχείρησης, για να είναι
αποδοτικοί, να αισθάνονται ψυχολογικά ότι προσφέρουν έργο και όχι ότι δουλεύουν
για ένα μισθό, ελάχιστο σε σχέση με τα κέρδη του καπιταλιστή που παράγει η
εργατική τους δύναμη στη δουλειά (αυτή είναι η αληθινή πραγματικότητα), να
γνωρίζουν όλη την παραγωγική δραστηριότητα και ας αποτελεί η δουλειά τους
μονάχα ένα μικρό μέρος της.
Αυτές οι συνθήκες συμβάλλουν και στην εξασφάλιση «εργασιακής ειρήνης», στην
ακόμη μεγαλύτερη συγκάλυψη της σχέσης ταξικής εκμετάλλευσης, στη μη
συνειδητοποίηση της ταξικής τους θέσης, ενώ δημιουργούν δυσκολίες στην ταξική
ενότητα των εργαζομένων σε αντιεργοδοτική και γενικότερα σε αντικαπιταλιστική
βάση.
Ταξικό το περιεχόμενο
της επιστήμης
Την ίδια ώρα, οι εργαζόμενοι φορτώνονται ευθύνες που δεν είναι δικές τους.
Οχι μόνο και τόσο για τη διατήρηση της «"ψυχολογικής" υγείας και
"ευεξίας"», της δικής τους και των συναδέλφων τους, σ' ένα περιβάλλον
που διαμορφώνει η εργοδοσία για τις ανάγκες έντασης της εκμετάλλευσης και αύξησης
της κερδοφορίας, αλλά και για την ολοένα και μεγαλύτερη δική τους συμβολή σ'
αυτό, που βεβαίως τους ωθεί να υπερβαίνουν ακόμη και τα ανθρώπινα όρια
απόδοσης, σε σημείο που να φθείρουν την εργατική τους δύναμη ενίοτε και χωρίς
τη δυνατότητα αναπαραγωγής της εξ ολοκλήρου, παθαίνοντας ανεπανόρθωτη φθορά,
δηλαδή χρόνια νοσήματα.
Ετσι απαντιέται και το δεύτερο ζήτημα - ερώτημα. Οι συνθήκες δουλειάς
επιδρούν στην εμφάνιση ψυχολογικών ή και ψυχικών ασθενειών. Δεν αντέχει ο
οργανισμός.
Ετσι, παίρνουν μέτρα ώστε να αντιμετωπίζεται το άγχος των εργαζομένων, οι
τύψεις αν δεν μπορούν να ανταποκριθούν πάντα το ίδιο καλά, από την
απαιτητικότητα της επιχείρησης να δίνει τα πάντα γι' αυτήν. Γι' αυτό το
τελευταίο, υπάρχει ολόκληρος επιστημονικός κλάδος για τη διαχείριση προσωπικού
που διδάσκεται σε πανεπιστήμια, η «οργανωσιακή υγεία», στα πλαίσια της οποίας
αναπτύσσεται και εξελίσσεται και ο κλάδος της «οργανωσιακής ψυχολογίας».
Ποιος είπε, επομένως, ότι η επιστήμη δεν έχει ταξικό περιεχόμενο στον
καπιταλισμό; Το περιεχόμενο στην «οργανωσιακή υγεία» εμπεριέχει τις μεθόδους
που θα κάνουν τους εργαζόμενους να αισθάνονται δική τους υπόθεση την επιτυχία
της επιχείρησης, την αύξηση των κερδών της, την ανάπτυξή της.
Για παράδειγμα, υπάρχει μελέτη της παγκόσμιας ασφαλιστικής εταιρείας
«Metlife» που εκτιμά ότι «η ικανοποίηση των εργαζομένων έχει θετική σχέση και
με τα αποτελέσματα των επιχειρήσεων, όπως προκύπτουν μέσα από τη συμμετοχή στην
εργασία και την αφοσίωσή τους στην επιχείρηση» και ότι «ένα από τα κρισιμότερα
ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι εργοδότες σήμερα στην κρίση που διερχόμαστε,
είναι να διατηρήσουν ένα υγιές και αφοσιωμένο εργατικό δυναμικό».
Ολα αυτά τα ζητήματα αποτελούν πεδίο σύνθετης ιδεολογικοπολιτικής διαπάλης,
στα πλαίσια της ταξικής δράσης για την ανασύνταξη του εργατικού κινήματος.
