Η πανδημία που βρίσκεται σε εξέλιξη οφείλεται στον κορονοϊό COVID-19, όπως ονομάστηκε πρόσφατα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ). Ο ιός αυτός στις περισσότερες περιπτώσεις προκαλεί ελαφρά λοίμωξη του ανώτερου αναπνευστικού και, σπανιότερα, πολύ βαριά του κατώτερου αναπνευστικού συστήματος.
Τι σημαίνει όμως «μολυσματική» (κολλητική) επιδημία ενός αερογενώς μεταδιδόμενου λοιμώδους ιογενούς νοσήματος, όπως είναι ο τωρινός κορονοϊός; Η «μολυσματική» επιδημία (εμφάνιση κρουσμάτων σε μία χώρα) και κατ' επέκταση η «μολυσματική» πανδημία (εμφάνιση κρουσμάτων σε πολλές χώρες) οφείλεται στην εισαγωγή σε έναν ευαίσθητο και άρα επίνοσο πληθυσμό ενός ή, σπανιότερα, περισσότερων «πρωτογενών» κρουσμάτων.
«Πρωτογενές» κρούσμα, ή «κρούσμα μηδέν», όπως λέγεται, θεωρείται το άτομο μιας χώρας το οποίο μολύνθηκε πρώτο από τον ιό και νόσησε απ' αυτόν. Στη συνέχεια το κρούσμα αυτό διέσπειρε τον ιό σε άλλα πρόσωπα.
Ο ιός COVID-19 διασπείρεται και μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο με τρεις τρόπους:
Με άμεσο τρόπο, δηλαδή με τα σταγονίδια τα οποία εκπέμπουν οι πάσχοντες από τη νόσο ή οι «ασυμπτωματικοί φορείς» της νόσου, κατά τον βήχα ή το φτέρνισμά τους.
Με έμμεσο τρόπο, από τους «πυρήνες σταγονίδια» τα οποία εκπέμπονται από τους πάσχοντες ή τους φορείς. Τα σταγονίδια αυτά που εκπέμπονται κατά τον βήχα ή το φτέρνισμα δεν πέφτουν κάτω, αλλά αιωρούνται στο περιβάλλον, ιδιαίτερα σε κλειστούς χώρους, χάνουν το υγρό τους στοιχείο και μετατρέπονται σε «πυρήνες σταγονίδια», δηλαδή σε πολύ μικρούς κόκκους, σαν άμμο, που μπορεί εύκολα να μας μολύνουν.
Με έμμεσο τρόπο, μέσω επιφανειών και αντικειμένων (χειρολαβές τρένου, πόμολο, επιφάνειες και τοίχοι νοσοκομείου) που είχε αγγίξει με τα χέρια του ο πάσχων από COVID-19 ή ο «ασυμπτωματικός» φορέας του ιού. Εκτιμάται ότι ο ιός COVID-19 ζει μέχρι δύο ώρες πάνω σε τέτοιες επιφάνειες, γι' αυτό συνιστάται να μη φέρουμε τα χέρια μας στο πρόσωπό (στόμα, μύτη, μάτια) και να τα πλένουμε συχνά με νερό και σαπούνι ή, αν αυτό δεν είναι εφικτό, με χαρτομάντιλο εμποτισμένο με διάλυμα αιθυλικής αλκοόλης (οινόπνευμα) 70%.
Η επιδημιολογική εικόνα από τον COVID-19 προσομοιάζει περίπου - όχι ακριβώς - με τη μεγάλη πανδημία από τον επίσης κορονοϊό SARS του 2003 (οξύ αναπνευστικό σύνδρομο). Οπως τώρα, έτσι και τότε ο ιός ξεκίνησε να μεταδίδεται από την Κίνα και εξαπλώθηκε κυρίως στη χώρα αυτή, στις Φιλιππίνες και στον Καναδά.
Ο SARS δεν είχε «ασυμπτωματικούς φορείς», όπως ο COVID-19, αλλά είχε πολύ υψηλή θνητότητα, η οποία έφτασε το 10% παγκοσμίως. «Ασυμπτωματικοί φορείς» είναι τα άτομα που βρίσκονται στο στάδιο επώασης της νόσου, δεν έχουν πυρετό και δεν νοσούν (μπορεί αργότερα να νοσήσουν), μπορούν όμως να μεταδώσουν τον ιό COVID-19 σε άλλα υγιή άτομα.
Οι κορονοϊοί στην πλειοψηφία τους είναι αθώοι και προκαλούν το «κοινό» κρυολόγημα» - εκτιμάται ότι είναι υπεύθυνοι στο 15% με 30% τέτοιων περιπτώσεων. Ο ιός COVID-19, ο οποίος προσβάλλει συνήθως τα ζώα, πέρασε στον άνθρωπο με την κατανάλωσή τους από τον πληθυσμό. Συνήθως, όταν ένας οποιοσδήποτε ιός μεταφερθεί από τα ζώα και μολύνει τον άνθρωπο, «μεταλλάσσεται» και γίνεται περισσότερο επιθετικός και επικίνδυνος.
Οσον αφορά τα επιδημιολογικά δεδομένα της πανδημίας από τον COVID-19, είναι γνωστό μέχρι στιγμής ότι η νόσος στο 85% των περιπτώσεων (που αφορούν κυρίως άτομα κάτω των 60 ετών) εμφανίζεται σαν ένα απλό συνάχι, ενώ στο υπόλοιπο 15% εμφανίζεται με υψηλό πυρετό (39ο C) και μεγάλη δύσπνοια, λόγω της πνευμονίας που παθαίνουν οι ασθενείς αυτοί.
Τα άτομα τα οποία κινδυνεύουν να μολυνθούν και να νοσήσουν με τη βαριά μορφή της νόσου είναι οι ηλικιωμένοι, οι διαβητικοί, οι καρδιοπαθείς, οι νεφροπαθείς, οι καρκινοπαθείς και γενικώς άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα, οι οποίοι αποτελούν την ομάδα «υψηλού κινδύνου». Η θνητότητα από COVID-19 κινείται μέχρι σήμερα οριακά πάνω από το 3%.
Η ταχύτατη απομόνωση του «πρωτογενούς» κρούσματος, καθώς και όλων των ατόμων με τα οποία ήλθε σε επαφή (συνταξιδιώτες, συγγενικά ή άτομα του εργασιακού ή κοινωνικού χώρου του), ο εγκλεισμός και η παρακολούθησή τους (surveillance) από το «νοσοκομείο αναφοράς» αποτελούν τον αποτελεσματικότερο τρόπο για τη διακοπή της περαιτέρω διασποράς του ιού COVID-19 σε μια χώρα.
Η υποχρεωτική καραντίνα και η παραμονή τόσο του «πρωτογενούς» όσο και των πολλών άλλων ατόμων που ήλθαν σε επαφή μαζί του («δευτερογενή» κρούσματα) στα σπίτια τους, θα πρέπει να διαρκεί για τόσο χρόνο όσο είναι ο μέγιστος χρόνος επώασης της νόσου από COVID-19, δηλαδή για 14 μέρες.
Το «πρωτογενές» κρούσμα, αν δεν διαγνωστεί και αν δεν απομονωθεί εγκαίρως, θα κυκλοφορήσει και θα μολύνει άλλα άτομα που θα αποτελέσουν «δευτερογενή» κρούσματα της επιδημίας και τα οποία με τη σειρά τους, αν δεν βρεθούν και αν δεν απομονωθούν κι αυτά εγκαίρως, θα μολύνουν άλλα άτομα, που θα αποτελέσουν τα «τριτογενή» κρούσματα της επιδημίας.
Στη χώρα μας βρισκόμαστε ήδη στη δεύτερη φάση της επιδημίας από τον ιό COVID-19, χωρίς ακόμα να έχουμε ακριβή εικόνα για τα «δευτερογενή» και τα «τριτογενή» κρούσματα. Εξυπακούεται όμως ότι η ύπαρξη πολλών τέτοιων κρουσμάτων είναι πια μια πραγματικότητα.
Η ταχύτητα διασποράς του ιού παγκοσμίως οφείλεται στην ανυπαρξία ειδικού αντιικού φαρμάκου (αν και δοκιμάζονται ήδη η χλωροκίνη - ένα παλιό φάρμακο κατά της ελονοσίας - και φάρμακα που δίνονται σε ασθενείς με HIV λοίμωξη), στην ανυπαρξία εμβολίου, καθώς και στην ύπαρξη σ' αυτήν την πανδημία από COVID-19 πολλών «ασυμπτωματικών» φορέων του ιού.
Επίσης, ενώ γνωρίζουμε ήδη αρκετά για τη μοριακή σύσταση του COVID-19 (ιός RNA) και το γονιδιακό του αποτύπωμα, η πλήρης επιδημιολογική του συμπεριφορά παραμένει άγνωστη. Για το λόγο αυτό, κανένας ειδικός δεν μπορεί να απαντήσει αν ο ιός αυτός θα μείνει μαζί μας για αρκετούς μήνες ή αν θα φύγει μαζί με το χειμώνα, όπως γνωρίζουμε ότι συμπεριφέρονται συνήθως οι ιοί (π.χ. της γρίπης).
Στρατηγική περιορισμού της εξάπλωσης
Η στρατηγική πρόληψης της περαιτέρω εξάπλωσης του ιού COVID-19 θα πρέπει να εστιάζει σε γενικά αλλά και ατομικά μέτρα πρόληψης (ατομική υγιεινή). Στα γενικά μέτρα πρόληψης, που αφορούν τον περιορισμό της εξάπλωσης του ιού και την εξειδικευμένη νοσηλεία των πασχόντων από τη βαριά μορφή της νόσου στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ), περιλαμβάνεται ο ορισμός συγκεκριμένων δημόσιων νοσοκομείων ως «νοσοκομείων αναφοράς και επιτήρησης» (surveillance) του COVID-19.
Τα νοσοκομεία αυτά θα πρέπει να διαθέτουν επαρκή αριθμό κρεβατιών για τη νοσηλεία των κρουσμάτων στις ΜΕΘ. Είναι γνωστό ότι αυτήν τη στιγμή υπάρχουν 100 κλειστά κρεβάτια ΜΕΘ σε κρατικά νοσοκομεία και σε «νοσοκομεία αναφοράς», τα οποία διαθέτουν μεν τα κατάλληλα μηχανήματα αλλά όχι το απαραίτητο ιατρονοσηλευτικό προσωπικό.
Οι Μονάδες αυτές θα πρέπει εδώ και τώρα να στελεχωθούν με το κατάλληλο και εξειδικευμένο ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, γιατί όσο θα εξαπλώνεται η επιδημία, θα αυξάνεται και ο αριθμός των ασθενών που θα χρήζουν νοσηλείας σε ΜΕΘ.
Τα νοσοκομεία θα πρέπει επίσης να διαθέτουν επαρκή ιατρονοσηλευτικό εξοπλισμό για τη νοσηλεία των κρουσμάτων του COVID-19 (στολές μίας χρήσης, γυαλιά, μάσκες υψηλής προστασίας, γάντια, αντισηπτικά), τα οποία θα απορρίπτονται σε ειδικό κάδο μετά την αναχώρηση του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού από το θάλαμο του ασθενούς από COVID-19 και πριν αυτό εισέλθει στους άλλους θαλάμους του νοσοκομείου.
Τέλος, θα πρέπει να διαθέτουν δωμάτια απομόνωσης των ασθενών από COVID-19 με αρνητική πίεση του αέρα, για να μην μπορεί ο ιός να περάσει έξω από το δωμάτιο του ασθενούς και να μολύνει τους άλλους νοσηλευόμενους του νοσοκομείου. Ο ιατρικός αυτός εξοπλισμός θεωρείται απαραίτητος για την προστασία του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού. Οπως έχει παρατηρηθεί τώρα στην Κίνα, αλλά και παλαιότερα, στην επιδημία του SARS το 2003, το 42% των περιπτώσεων SARS αφορούσαν άτομα του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού.
Αντίστοιχα αυστηρή πρέπει να είναι και η τήρηση μέτρων ατομικής υγιεινής, όπως το καλό και συχνό πλύσιμο των χεριών μας με άφθονο νερό και σαπούνι, το οποίο στην περίπτωση του COVID-19 είναι πολύ αποτελεσματικό, επειδή ο ιός αυτός διαθέτει ένα περίβλημα από λιπίδια. Αν βρισκόμαστε σε χώρο όπου δεν μπορούμε να πλύνουμε τα χέρια μας, χρησιμοποιούμε χαρτομάντιλα εμποτισμένα με αιθυλική αλκοόλη 70% ή κάποιο άλλο τζελ αντισηπτικό με αλκοόλη 70%.
Σημειώνουμε τέλος ότι η μάσκα για τους υγιείς ανθρώπους είναι άχρηστη και επικίνδυνη, αφού συν τοις άλλοις πιάνουν τα μικρόβια που έχουν ήδη προσκολληθεί πάνω της. Μάσκα προστασίας προσώπου θα πρέπει να φορούν πάντα οι ασθενείς, προσαρμοσμένη σωστά στη μύτη τους.
Τέλος, επειδή τα αστικά Μέσα Ενημέρωσης έχουν πλημμυρίσει από αναλύσεις που ανησυχούν για την πτώση των δεικτών της οικονομίας, κανείς δεν πρέπει να ανεχτεί λογικές «κόστους - οφέλους» στην προστασία και σωτηρία της ανθρώπινης υγείας και ζωής από τον ιό COVID-19, όπως ήδη κάνουν οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο, ανακοινώνοντας μέτρα στήριξης των μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων από τις συνέπειες της πανδημίας χωρίς να παίρνονται ουσιαστικά και μόνιμα μέτρα στήριξης των δημόσιων συστημάτων Υγείας, αλλά και των λαϊκών οικογενειών, που η εργασία και ζωή τους εκτίθεται στις συνέπειες της πανδημίας.
Ευαγγελία Ηλία ΞΗΡΟΥΧΑΚΗ
Συνταξιούχος αναπ. καθηγήτρια Επιδημιολογίας του ΕΚΠΑ
Μαρία ΠΑΡΑΛΙΚΑ
Καθηγήτρια ΠΑΔΑ, εξειδικευμένη στην Υγεία και Ασφάλεια στην Εργασία
