Ο εμβολιασμός των παιδιών δεν είναι ζήτημα ατομικής ευθύνης.

Για την ανάγκη του καθολικού και δωρεάν εμβολιασμού των παιδιών

Με αφορμή την έναρξη της σχολικής χρονιάς ήρθε ξανά στην επιφάνεια το ζήτημα του εμβολιασμού των παιδιών. Μάλιστα, υπήρξε δημόσια αντιπαράθεση με αφορμή σχετική εγκύκλιο που εξέδωσε το υπουργείο Παιδείας.

Σύμφωνα με αυτή, για τις εγγραφές των μαθητών στα Δημοτικά Σχολεία απαιτείται η επίδειξη του βιβλιαρίου υγείας του παιδιού ή άλλου στοιχείου όπου φαίνεται ότι έγιναν τα προβλεπόμενα στο Εθνικό Πρόγραμμα. Μόνο σε περιπτώσεις ιατρικής αντένδειξης, που θα πιστοποιείται από το γιατρό, δε θα πραγματοποιείται το εμβόλιο. Επισημαίνουμε ότι εάν υπάρχει ελλιπής ή και καθόλου εμβολιασμός, δε συνεπάγεται και μη εγγραφή των παιδιών στους Παιδικούς Σταθμούς ή στο Δημοτικό Σχολείο.

Παράλληλα, η εγκύκλιος υπογράμμιζε πως οι γονείς που για οποιουσδήποτε άλλους λόγους (προσωπικά δεδομένα και πιθανές παρενέργειες) δεν επιθυμούν τον εμβολιασμό των παιδιών τους, οφείλουν να προσκομίζουν βεβαίωση ιατρικής αντένδειξης. Η συγκεκριμένη αναφορά δικαιολογημένα προκάλεσε αντιδράσεις των παιδιάτρων, καθώς καλούνται να πιστοποιούν ως «ιατρική αντένδειξη» την «επιλογή» κάποιων οικογενειών να μην εμβολιάσουν τα παιδιά τους.

Η έννοια της «ιατρικής αντένδειξης» έχει αυστηρά επιστημονικά κριτήρια. Δεν καθορίζεται από «πεποιθήσεις», φοβίες κ.λπ. που μπορεί να δημιουργούνται από άγνοια, από ανεπαρκή ή στρεβλή πληροφόρηση κ.λπ. Για παράδειγμα, οι «Μάρτυρες του Ιεχωβά» αρνούνται για θρησκευτικούς λόγους τη μετάγγιση αίματος. Αυτό δε σημαίνει ότι την άρνηση του ασθενούς ή των συγγενών του να μεταγγιστεί ο γιατρός θα την πιστοποιήσει ως «ιατρική αντένδειξη».

Δεν είναι δυνατόν να εξισώνονται η πολύχρονη επιστημονική έρευνα, τα δοκιμασμένα και τεκμηριωμένα αποτελέσματά της, με αυθαίρετα και ατεκμηρίωτα συμπεράσματα. Η εξίσωση των επιστημονικών δεδομένων με τις προσωπικές απόψεις ως ιατρική ένδειξη ή αντένδειξη ουσιαστικά συνιστά πισωγύρισμα, που στη συγκεκριμένη περίπτωση επενδύεται με έναν δήθεν προοδευτισμό, με την ισότιμη αναγνώριση της «ελεύθερης» επιλογής της οικογένειας να μην εμβολιάσει τα παιδιά της.

Η έννοια της «ελευθερίας» από μόνη της δε σημαίνει τίποτα. Σημαίνει πολλά όμως όταν ως περιεχόμενο και μέτρο σύγκρισης έχει τη δυνατότητα των οικογενειών να ικανοποιούν όλα όσα σχετίζονται με την υγεία των παιδιών τους με πλήρη ευθύνη (δομές, χρηματοδότηση, παροχές) από το κράτος.

Σήμερα, αυτή η ελευθερία είναι όλο και περισσότερο «κουτσουρεμένη» και για τις οικογένειες που εμβολιάζουν τα παιδιά τους και γι' αυτές που δεν τα εμβολιάζουν. Μάλιστα, η δεύτερη περίπτωση - λόγω του «προσωπικού» φορτίου που έχει - είναι και βολική, προκειμένου να συγκαλύπτεται η ευθύνη του κράτους, της εκάστοτε κυβέρνησης και των αντιλαϊκών πολιτικών τους.

Δεν είναι ζήτημα ατομικής ευθύνης

Οπως είναι γνωστό, τα εμβόλια έχουν ενιαία διπλό ρόλο, δηλαδή συμβάλλουν ταυτόχρονα στην ατομική και συλλογική προστασία του παιδικού και όλου του πληθυσμού. Επομένως, τίθεται το ουσιαστικό ερώτημα: Μπορεί η ατομική επιλογή στο ζήτημα του εμβολιασμού να μην παίρνει υπόψη της το τι είναι ωφέλιμο για την κοινωνία, επομένως και για το κάθε παιδί ξεχωριστά;

Μπορεί ένα άτομο που ζει εντός του κοινωνικού συνόλου να αποθεώνει το κριτήριο του ατομισμού με επιλογές που μπορεί να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία του κοινωνικού συνόλου; Βεβαίως, μήτρα και τροφοδότης αυτών των αντιλήψεων που αποθεώνουν τον ατομισμό είναι το ίδιο το κοινωνικοοικονομικό σύστημα, που σκοπός της λειτουργίας του είναι το ατομικό όφελος, ο πλουτισμός των λίγων σε βάρος των πολλών κ.λπ.

Ο εμβολιασμός είναι ένα κατεξοχήν κοινωνικό ζήτημα και όχι ατομικό και γι' αυτό θα έπρεπε να είναι στην ευθύνη του κράτους πλήρως και ουσιαστικά, όχι όπως σήμερα που κυριαρχεί η ατομική ευθύνη. Για παράδειγμα, οι οργανωμένες κρατικές υπηρεσίες θα πρέπει να μεριμνούν και να εξασφαλίζουν τους εμβολιασμούς, να «πηγαίνουν» αυτές στα παιδιά και στον πληθυσμό γενικά που πρέπει να εμβολιαστεί και όχι να επικρατεί η αντίθετη λογική.

Οι γιατροί των οργανωμένων κρατικών δομών θα πρέπει να πιστοποιούν ποιοι και γιατί είναι ανεμβολίαστοι, αλλά και με την εξασφάλιση από το κράτος όλων των μέσων που απαιτούνται για να εκμηδενιστεί το τμήμα των ανεμβολίαστων. Στα ζητήματα της δημόσιας υγείας η πλήρης κρατική ευθύνη δεν υποκαθίσταται. Οταν υπάρχει αυτή, μπορεί να αποκτήσει ουσιαστικό περιεχόμενο, να έχει αποτέλεσμα και η «ατομική» ευθύνη.

Προϋποθέσεις για ασφαλή και αποτελεσματικό εμβολιασμό

Υπήρξε η κριτική στην εγκύκλιο ότι αφήνει το περιθώριο να αξιοποιηθεί από τους «οπαδούς του αντιεμβολιαστικού κινήματος». Σημασία περισσότερο έχει να συμβάλλουμε ως επιστήμονες στη σωστή και ολοκληρωμένη ενημέρωση.

Ξεκινώντας από την ουσία του θέματος, είναι αποδεδειγμένο πως τα εμβόλια αποτελούν τον πιο ασφαλή και αποτελεσματικό τρόπο προστασίας από τις λοιμώξεις και τις επιπλοκές τους. Με τον εμβολιασμό ενός παιδιού ή ενός ενήλικα προστατεύεται όχι μόνο αυτός, αλλά και όλο το περιβάλλον του. Η υψηλή εμβολιαστική κάλυψη ενός πληθυσμού λειτουργεί ως ασπίδα προστασίας και για τα πιο ευάλωτα μέλη, όπως νεογνά και βρέφη, ανοσοκατασταλμένοι και άτομα με χρόνια νοσήματα.

Από το 1796 που χορηγήθηκε το πρώτο εμβόλιο για την ευλογιά μέχρι σήμερα, που εφαρμόζεται ο εμβολιασμός έναντι πολλών λοιμωδών νοσημάτων, η ιστορία έχει αποδείξει ότι τα εμβόλια έχουν εξαφανίσει ή έχουν μειώσει σημαντικά τη συχνότητα των λοιμώξεων για τα οποία χορηγούνται. Εκατομμύρια θάνατοι και σοβαρές επιπλοκές από τη νόσο (ακρωτηριασμοί, εγκεφαλική παράλυση, μόνιμες αναπηρίες) μπορούν να προληφθούν μετά τον εμβολιασμό για το αντίστοιχο νόσημα.

Για να είναι όμως αποτελεσματικά τα εμβόλια στην πρόληψη των λοιμώξεων πρέπει ο πληθυσμός να είναι εμβολιασμένος σε μεγάλο ποσοστό. Σε διαφορετική περίπτωση, παλιές λησμονημένες νόσοι μπορεί να βρεθούν ξανά στο προσκήνιο, νέες μορφές παλαιών νοσημάτων να εμφανιστούν απειλώντας τη δημόσια υγεία.

Ο εμβολιασμός ενός ατόμου είναι ιατρική πράξη και για την πραγματοποίησή του είναι απαραίτητες η λήψη του ιστορικού του εμβολιαζόμενου και η κλινική του εξέταση από τον θεράποντα ιατρό. Μέσα από τη σωστή εφαρμογή της παραπάνω διαδικασίας θα αναδειχθούν όλες εκείνες οι περιπτώσεις ατόμων που αντενδείκνυται να εμβολιαστούν.

Πρόκειται για άτομα με οξύ εμπύρετο νόσημα, για τα οποία μπορεί να καθυστερήσει ο εμβολιασμός μέχρι την υποχώρηση του πυρετού, άτομα με γνωστή αλλεργία σε κάποιο από τα συστατικά του εμβολίου ή σοβαρή αντίδραση σε προηγούμενη δόση του εμβολίου, οι ανοσοκατασταλμένοι και οι έγκυες γυναίκες με εμβόλια που περιέχουν ζώντες εξασθενημένους ιούς.

Η μέχρι σήμερα πείρα σχετικά με την ασφάλεια του εμβολιασμού βασίζεται στο σχολαστικό έλεγχο των εμβολίων πριν και μετά από την κυκλοφορία τους και στην καταγραφή των όποιων ανεπιθύμητων ενεργειών εμφανιστούν. Οι παρενέργειες αυτές στο μεγαλύτερο ποσοστό είναι ήπιες και παροδικές, ενώ οι σοβαρές αντιδράσεις είναι πολύ σπάνιες. Παρ' όλα αυτά, χρειάζεται συνεχής επαγρύπνηση από την πλευρά του κράτους και των αρμόδιων υπηρεσιών του, ώστε να εκτιμάται η ασφάλεια των εμβολίων μετά την ευρεία χρήση τους στο γενικό πληθυσμό και να ανιχνεύονται έγκαιρα σοβαρές παρενέργειες που θα μπορούσαν να σχετίζονται με τη χρήση του εμβολίου.

Βεβαίως, εδώ αναδεικνύεται το πρόβλημα που υπάρχει από τον ίδιο το χαρακτήρα οργάνωσης του συστήματος εμβολιασμών στη βάση κυρίως της ατομικής ευθύνης. Αυτό επιβεβαιώθηκε με την πρόσφατη επιδημία της ιλαράς, που ο καθένας έπρεπε από μόνος του να γνωρίζει αν εμβολιάστηκε, αν έχει ανοσία κ.λπ.

Ενώ η ευρεία χρήση των εμβολίων κατάφερε αρχικά να εξαλείψει επιδημίες νοσημάτων από τις περισσότερες χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής, τα τελευταία χρόνια εκδηλώνονται ξανά επιδημίες ξεχασμένων για τους επιστήμονες νοσημάτων, όπως είναι η ιλαρά.

Η προβολή και η ανοχή των απόψεων διαφόρων αντιεμβολιαστιακών ομάδων, που συνδέουν τα εμβόλια με την πρόκληση ανεπιθύμητων καταστάσεων, όπως είναι τα αυτοάνοσα νοσήματα και ο αυτισμός, σίγουρα δημιούργησαν φοβίες και επιφυλάξεις σε ορισμένους γονείς που οδηγούν ένα μέρος τους να μην εμβολιάζουν τα παιδιά τους. Ομως, καμιά μεθοδολογικά ορθή επιστημονική μελέτη μέχρι σήμερα δεν τεκμηριώνει αυξημένο κίνδυνο για αυτοάνοσα νοσήματα και αυτισμό μετά από εμβολιασμό στο γενικό πληθυσμό.

Να φύγει από τη μέση το κριτήριο «κόστους - οφέλους»

Εμπόδιο όμως για την εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού δεν είναι μόνο οι πραγματικά αναχρονιστικές και επικίνδυνες απόψεις του «αντιεμβολιαστικού κινήματος», αλλά και η πολιτική όλων των κυβερνήσεων στον τομέα της Υγείας και ειδικότερα στην εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού.

Προκαλούνται σοβαρά προβλήματα από την απουσία πρόληψης και την πολιτική της ατομικής ευθύνης, όπου βρίσκουν πάτημα οι επικίνδυνες για την υγεία θεωρίες του «αντιεμβολιαστικού κινήματος». Χρειάζεται να εξασφαλιστεί με ευθύνη του κράτους και των επιστημονικών φορέων η έγκαιρη, συνεχής και υπεύθυνη ενημέρωση των γονιών και συνολικά του πληθυσμού σχετικά με τον εμβολιασμό.

Απαιτείται να χορηγούνται όλα τα εγκεκριμένα για την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα εμβόλια καθολικά και δωρεάν στον παιδικό πληθυσμό. Το γεγονός ότι υπάρχει χαμηλός δείκτης νοσηρότητας στη Μηνιγγίτιδα Β δεν μπορεί να σημαίνει χορήγηση του εμβολίου δωρεάν μόνο για τις ομάδες «υψηλού κινδύνου» και όλοι οι υπόλοιποι να πρέπει να πληρώνουν από 210 έως 420 ευρώ, ανάλογα με τις δόσεις που απαιτούνται σύμφωνα με την ηλικία του παιδιού.

Το κριτήριο δεν μπορεί να είναι ότι η πιθανότητα να αρρωστήσουν αφορά μικρό αριθμό παιδιών, πολύ περισσότερο που η νόσος είναι θανατηφόρος ή «αφήνει» σοβαρές και μη αναστρέψιμες εγκεφαλικές και άλλες βλάβες. Αντίστοιχα, με το εμβόλιο κατά του Ρότα ιού είναι απαράδεκτη η επιβολή συμμετοχής στην αγορά του (κόστος 30 ευρώ οι δύο δόσεις).

Από τη στιγμή που διαθέτουμε την επιστημονική γνώση και τα μέσα (εμβόλια) με τα οποία μπορεί να προφυλαχτεί καθολικά ο βρεφικός - παιδικός πληθυσμός, το κριτήριο του «κόστους - οφέλους» πρέπει να φύγει από τη μέση γιατί αποτελεί εμπόδιο. Εάν έστω και ένα παιδί πεθάνει ή μείνει με εγκεφαλική παράλυση από τη Μηνιγγίτιδα Β τι θα πούμε στην οικογένεια; Οτι είχατε την «ατυχία» να ανήκετε στο «μικρό ποσοστό»;

Με βάση τα παραπάνω αναδεικνύεται η ανάγκη της πλήρους ανάληψης από το κράτος της εμβολιαστικής κάλυψης του βρεφικού - παιδικού πληθυσμού. Αυτό σημαίνει επαρκή ανάπτυξη και στελέχωση των δημόσιων Κέντρων Υγείας και των Περιφερειακών Ιατρείων πανελλαδικά, που θα συνδέονται με τις οικογένειες, τα σχολεία, τους βρεφονηπιακούς σταθμούς στα όρια της ευθύνης τους, που θα σχεδιάζουν, θα προγραμματίζουν και θα πραγματοποιούν την αναγκαία ενημέρωση και τον πλήρη εμβολιασμό απολύτως δωρεάν.

Απαιτείται η αναγκαία χρηματοδότηση από τον κρατικό προϋπολογισμό, η οποία να αντιστοιχεί στην οργάνωση και στην ανάπτυξη όλου του κρατικού συστήματος, που θα εξασφαλίζει την καθολική, υποχρεωτική και δωρεάν εμβολιαστική κάλυψη των παιδιών.

Λάμπρος ΜΠΑΝΟΣ
Παιδίατρος, εξειδικευόμενος Μονάδας Εντατικής Παίδων Νοσοκομείου Παίδων «Αγία Σοφία