Δευτέρα 17 Αυγούστου 2020

Η επίδραση των σκηνών βίας και σεξ στην τηλεόραση και το διαδίκτυο

 

Από ατεχνως

Γράφει ο Ευστράτιος Παπάνης //

Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου

Η ατιμώρητη βία και η ανεύθυνη σεξουαλική συμπεριφορά, έτσι όπως κατά κόρον προβάλλονται στην τηλεόραση και ειδικά στο διαδίκτυο, αποτελούν την καλύτερη συναισθηματική ανοσία, τόσο των παιδιών, όσο και των ενηλίκων απέναντι στη φρίκη της πραγματικότητας. «Αν πια δεν μας φοβίζει η όψη του τέρατος είναι γιατί έχουμε αρχίσει να του μοιάζουμε»: Χιλιάδες έρευνες έχουν αποδείξει ότι οι διαρκής έκθεση σε τέτοιες σκηνές αναισθητοποιεί τα συλλογικά αντανακλαστικά, περιορίζει τους ηθικούς και κοινωνικούς κώδικες και μετατρέπει σε φυσιολογικές, πράξεις κολάσιμες και αποτρόπαιες.

Τα πορίσματα διατρανώνουν ότι παιδιά και ενήλικες επηρεάζονται εξίσου, ακόμα κι αν εκτίθενται σε λίγα βίαια ή σεξουαλικώς ακραία ερεθίσματα. Η τάση για μίμηση είναι καταλυτική. Η αποκλίνουσα πράξη καθίσταται παραδειγματική, αποτελεί μια γοητευτική εναλλακτική, ειδικά σε κοινωνίες που ταλανίζονται από τον ευδαιμονισμό, τον καταναλωτισμό, την ελευθεριότητα και τα οικονομικά προβλήματα. Η άσκηση βίας είτε ως εκτόνωση είτε ως προμελετημένη ενέργεια επιφέρει άμεση ενίσχυση (είναι ευκολότερο να αποκτήσεις το αντικείμενο του πόθου αν το αρπάξεις, παρά αν μοχθήσεις για την κατοχή του), ενώ οι διεστραμμένες σεξουαλικές επιλογές προσδίδουν ταυτότητα, διαμορφώνουν την ιεραρχία και την αποδοχή στις εφηβικές ομάδες και ελκύουν τα παιδιά περισσότερο από ένα βαρετό, μη εμπνευσμένο μάθημα στο σχολείο.

Ακόμα και η αποσπασματική θέαση τέτοιων σκηνών εξάπτει τη φαντασία, αυξάνει την προδιάθεση για βίαιη αντίδραση και συσχετίζεται απόλυτα με μετέπειτα οικογενειακή βία, βιασμούς, δύσκολη ικανοποίηση από το φυσιολογικό σεξ, συγκρότηση συμμοριών και παραβατική συμπεριφορά. Και τα δυο μαζί επί δεκαετίες ήταν η πιο ενδεδειγμένη συνταγή για την εισπρακτική αποτελεσματικότητα μιας ταινίας και πρόσφατα βρήκαν πρόθυμους διευκολυντές στη μεσημεριανή και παιδική ζώνη του τηλεοπτικού προγράμματος, με εκατοντάδες ανεύθυνους τηλε-αστέρες να αντλούν την επιτυχία τους από την ένταση των σεξουαλικών ιδιαιτεροτήτων τους ή τη δυνατότητα να ποδοπατούν τα κοινωνικά πρότυπα.

Ο μηχανισμός αποδοχής της βίας και η ρητορική της ωμής σεξουαλικής πρόκλησης έχει επίσης γίνει αντικείμενο μελέτης: Η καθημερινή έκθεση σε αυτές ενεργοποιεί στον εγκέφαλο μνήμες ή ήδη διαμορφωμένα βίαια σενάρια και γνωστικά σχήματα, προκαλεί άμεση διέγερση και ανάγκη για ικανοποίηση με αποτέλεσμα την αυτόματη και διαρκή μάθηση, την ερμηνεία των φαινομένων μέσω της βίας ή της λιμπιδικής ενόρμησης και την αναστολή των κοινωνικών περιορισμών. Τελικά τα παιδιά ή οι ενήλικες αποστασιοποιούνται από τη βιαιότητα, αποπροσωποποιούνται και αδυνατούν να διακρίνουν το κακό σε αυτήν. Όσο μεγαλύτερη η ταύτιση με το βίαιο ή σεξουαλικά άτεγκτο δράστη και όσο πιο πλημμελής η ικανότητα της οικογένειας ή του σχολείου για έλεγχο, τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος εσωτερίκευσης της υπό παρακολούθηση συμπεριφοράς, ειδικά εάν ο προς μίμηση ήρωας είναι ελκυστικός και υπεράνω νόμων. Η πολύωρη θέαση παρόμοιων σκηνών πολλαπλασιάζει τους κινδύνους και εγκαθιδρύει γρηγορότερα τα απεχθή πρότυπα.

Όσο πιο διαδραστική είναι η ενασχόληση με τα βίαια ή σεξουαλικώς μη οριοθετημένα ερεθίσματα, τόσο η μακροχρόνια αρνητική επίπτωση αυξάνεται, επειδή η ηδονή που αντλείται είναι μεγαλύτερη. Τα διαδικτυακά video games, τα στιγμιότυπα απροκάλυπτης πραγματικής βίας ή σεξ που κατακλύζουν το ίντερνετ (snuff) απενεργοποιούν τα κοινωνικά αντανακλαστικά και τον αυτοέλεγχο του χρήστη, ο οποίος δείχνει λιγότερη συμπάθεια για τα θύματα ή τείνει να δικαιολογεί τις ακρότητες του θύτη. Έφηβοι που παρακολούθησαν σκηνές από πραγματικούς βιασμούς στο διαδίκτυο απέδωσαν την ευθύνη στη γυναίκα που βιάστηκε, χαρακτήρισαν ως φαιδρό ή εξόχως διεγερτικό το περιστατικό και φαντασίωσαν βιασμούς, στους οποίους πρωταγωνιστούσαν οι ίδιοι.

Οι ταινίες πραγματικής βίας έχουν ακόμα ένα χαρακτηριστικό, που τις καθιστά ελκυστικότερες. Είναι κατεξοχήν παράνομες και επομένως, αυτός που τις κατέχει, αισθάνεται μυημένος σε μια underground ιδιότυπη κουλτούρα, διαμορφώνει την ταυτότητά του μέσα από αυτές και ανήκει σε έναν κύκλο ξεχωριστών ανθρώπων. Παρόμοια αποτελέσματα έχει και η θέαση αληθινών θανάτων στην οθόνη: την υποβάθμιση της ανθρώπινης ζωής ως αξίας, την απώλεια της αξιοπρέπειας και την άρνηση των κοινωνικών κανόνων. Όσο ο θεατής εξοικειώνεται με τους θανάτους των άλλων, τόσο επιβεβαιώνει τη δική του ύπαρξη και το θρίαμβό του επειδή εξακολουθεί να επιβιώνει.