Το προηγούμενο διάστημα πραγματοποιήθηκαν σε ακόμη πιο έντονους ρυθμούς πληθώρα ημερίδων, συνεδρίων, τηλεδιασκέψεων, με κύριο ζητούμενο τρόπους διασύνδεσης και μεταφοράς ερευνητικών αποτελεσμάτων από ακαδημαϊκά και ερευνητικά ιδρύματα στην αγορά, δηλαδή τρόπους ενίσχυσης της εμπορευματοποίησης της έρευνας.
Ως μέσο επίλυσης αυτής της υπαρκτής αδυναμίας του καπιταλιστικού συστήματος, αξιοποιείται και προωθείται η νεανική επιχειρηματικότητα και καινοτομία με την ίδρυση είτε «νεοφυών επιχειρήσεων/startups» είτε «τεχνοβλαστών/spin-offs». Οι εταιρείες αυτές έρχονται να λύσουν τη δυσκολία μετατροπής του συνόλου της κεκτημένης γνώσης, από δημόσια πανεπιστήμια, ερευνητικά ιδρύματα και προγράμματα, σε χρήσιμη τεχνολογία η οποία θα μετατρέπεται σε πατέντα και θα μπαίνει στην παραγωγή.1
Οι startups και οι spin-offs προωθούνται εδώ και δεκαετίες στις οικονομικά ισχυρές ευρωπαϊκές χώρες και την Αμερική. Στην Ελλάδα, φαίνεται να υπάρχει συγκριτικά μικρότερη αξιοποίηση του συγκεκριμένου τύπου επιχειρηματικής λειτουργίας, σύμφωνα και με τα λεγόμενα των ίδιων των αστικών επιτελείων. Οι κυβερνήσεις της ΝΔ όσο και του ΣΥΡΙΖΑ έχουν πάρει μέτρα όπως η ενίσχυση κινήτρων σχετικά με τη φορολογία και το κόστος εργασίας, η αξιοποίηση εθνικών (ΠΡΑΞΕ - τεχνοβλαστοί, αναπτυξιακός νόμος 4399/2016) και ευρωπαϊκών προγραμμάτων (Horizon 2020), η διοργάνωση εκδηλώσεων/συζητήσεων (Startup Europe Week 2020, Startup Greece Week 2020, Σύνδεση της Ερευνας με την Αγορά & την Οικονομία: Τεχνοβλαστοί Spin-off εταιρείες Ερευνητικών Κέντρων) για την προώθηση αυτού του εγχειρήματος. Σε αυτά προστίθενται το νομοσχέδιο του υπουργείου Ανάπτυξης για την επικαιροποίηση της νομοθεσίας για τους τεχνοβλαστούς, καθώς και αυτό του υπουργείου Παιδείας για την ίδρυση Γραφείων Μεταφοράς Τεχνολογίας, που αποσκοπούν στην εμπορευματοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων.
Χρήσιμες ιδέες απορρίπτονται γιατί δεν είναι κερδοφόρες για το κεφάλαιο
Αν και η εικόνα που προωθείται για τις startups και τις spin-offs φαντάζει κάτι το ειδυλλιακό, τα οικονομικά δεδομένα αναδεικνύουν ακόμα μια φορά τη σκληρή πραγματικότητα του ανταγωνισμού της ελεύθερης αγοράς, καθώς από όσες από αυτές αναζήτησαν χρηματοδότηση το 2019, μόλις το 1%-2% κατάφεραν να την πάρουν, με μέσο όρο τα 6,5 χρόνια ζωής μέχρι τη χρηματοδότησή τους και με 9 στις 10 από αυτές να είναι καταδικασμένες να αποτύχουν. Τα παραπάνω δεδομένα αποδεικνύουν ότι η λογική και το επιχείρημα «μπορεί να είμαι ο ένας, που θα πιάσει την καλή» είναι άτοπο, καθώς η πλειοψηφία των νέων που θέλουν να προβάλουν και κάνουν πράξη την ιδέα τους έρχονται αντιμέτωποι με τον σκληρό ανταγωνισμό και τις ελάχιστες ευκαιρίες που παρέχονται.
Βέβαια, όπως ήδη έχει αναφερθεί, για την ενίσχυση του παραπάνω εγχειρήματος προωθείται σταθερά η λογική της καινοτόμου ιδέας και της νεανικής επιχειρηματικότητας. Προφανώς πολλές από τις ιδέες, πάνω στις οποίες «στήνονται» οι εταιρείες αυτές, είναι καινοτόμες, χρήσιμες και αναγκαίες, ωστόσο, τις περισσότερες φορές έρχονται αντιμέτωπες με την απόρριψη γιατί δεν είναι απαραίτητες ή κερδοφόρες για το κεφαλαίο και την αγορά στη δεδομένη χρονική στιγμή. Με αποτέλεσμα η κατεύθυνση τόσο της έρευνας όσο και των ακαδημαϊκών μελετών να κατευθύνεται και να υπαγορεύεται από τις τάσεις και τα ενδιαφέροντα των επιχειρήσεων και της αγοράς, αντί να πραγματοποιούνται με κίνητρο τις ανάγκες, τη χρησιμότητά τους και την εξέλιξη της τεχνολογίας. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα του COVID-19, όπου τα προηγούμενα χρόνια σταμάτησε η μελέτη των ιών SARS και MERS, γιατί δεν ήταν κερδοφόρα, ενώ τώρα πληθώρα εταιρειών πραγματοποιούν «αγώνα δρόμου» στο στίβο του ανταγωνισμού για το ποια θα βρει πρώτη το εμβόλιο ή την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή.
Με «μανδύα» το ξεπέρασμα της κρίσης και το «brain gain»
Η νεανική επιχειρηματικότητα προωθείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως κρίσιμος παράγοντας ανάπτυξης της περιφερειακής και εθνικής οικονομίας2, 3 αλλά και από ακαδημαϊκούς και αστούς οικονομολόγους ως παράγοντας που θα δώσει ώθηση στην ελληνική οικονομία και θα συμβάλει στην έξοδο από την κρίση.4 Μόνο που το ιδεολόγημα αυτό στοχεύει στο να περάσει στις συνειδήσεις των νέων με διάθεση και μεράκι για την έρευνά τους και το αντικείμενό τους, ότι θα συμβάλουν στο ξεπέρασμα της κρίσης, γιατί «όλοι μαζί μπορούμε», γιατί «η καπιταλιστική ανάπτυξη είναι για όλους».
Βέβαια, το εάν είναι «η καπιταλιστική ανάπτυξη για όλους» αποδεικνύεται καθημερινά και κυρίως από την εμπειρία της προηγούμενης κρίσης. Με τρανταχτό παράδειγμα αυτό του Τουρισμού, με τους εργαζόμενους και τους μικροϊδιοκτήτες να ζορίζονται να αντεπεξέλθουν και να είναι οι αφανείς ήρωες και τους μεγαλοξενοδόχους, από την άλλη, να βγαίνουν κερδισμένοι. Αποδεικνύεται από τους χιλιάδες νέους που προσπαθούν και θέλουν να αποκτήσουν ένα καλύτερο μέλλον, αλλά έρχονται αντιμέτωποι με την ανεργία, την ανασφάλεια, τις ελαστικές σχέσεις εργασίας, τον ανταγωνισμό τού «ποιος θα βγάλει πρώτος ένα ερευνητικό αποτέλεσμα», εάν αυτό θα είναι επιθυμητό προς χρηματοδότηση από κάποια επιχείρηση, εάν θα καρπωθούν τα διανοητικά και οικονομικά οφέλη της δουλειάς τους και του ερευνητικού ευρήματός τους, εάν η μικρή εταιρεία που «έστησαν» με λεφτά δικά τους ή της οικογένειάς τους κάποια στιγμή θα αποδώσει και θα κερδίσει το ενδιαφέρον κάποιου χορηγού.
Ταυτόχρονα, η ακαδημαϊκή - νεανική επιχειρηματικότητα προωθείται σύμφωνα με μελέτες του ΟΟΣΑ ως λύση στην υποαπασχόληση του υψηλά ειδικευμένου εργατικού δυναμικού, προσφέροντας ευκαιρίες σε φοιτητές και νέους ερευνητές, ειδικότερα εκεί που η ίδια η οικονομία δεν παρέχει τα απαραίτητα εφόδια.5 Προτάσσονται μάλιστα οι παραπάνω «ευκαιρίες» ως λύση στη διαφυγή εγκεφάλων στο εξωτερικό («brain drain») και στην επίτευξη του «brain gain». Παρ' όλα αυτά, το πώς ένας νέος θα καταφέρει να ιδρύσει μια τέτοια εταιρεία (συνήθως με προσωπική του χρηματοδότηση), τι διάρκεια ζωής θα έχει, εάν θα κρατήσει τα διανοητικά δικαιώματά του, πόσες θέσεις εργασίας ανοίγουν (συνήθως αποτελούν εταιρείες με πολύ λίγο προσωπικό), με τι όρους εργασίας θα δουλεύει, για όλα τα παραπάνω σφυρίζουν αδιάφορα οι υποστηρικτές του αντίδοτου στο «brain drain».
Είναι ολοφάνερη η προσπάθεια ιδεολογικής χειραγώγησης των νέων επιστημόνων, η προσπάθεια να τους φορτώσουν το βάρος του τρόπου διεξόδου από τη δικιά τους καπιταλιστική οικονομική κρίση, να τους αποθαρρύνουν και να τους απογοητεύσουν τα όνειρα που έχουν για μια καλύτερη ζωή. Γίνεται ξεκάθαρος πλέον ο προσανατολισμός της έρευνας σε τομείς που αποφέρουν κέρδος, κριτήριο της ανάπτυξής της αποτελούν το επιχειρηματικό όφελος και η εμπορευματοποίηση των αποτελεσμάτων της, εξ ου και η κατεύθυνση για σχηματισμό «κόμβων καινοτομίας».
Οταν η οικονομία θα στηρίζεται στην κοινωνική ιδιοκτησία
Ομως, είναι να αναρωτιέται κανείς τι είναι πιο ρεαλιστικό από το να γίνεται η έρευνα με κριτήριο τις ανάγκες του 21ου αιώνα, λαμβάνοντας υπόψη την εξέλιξη της τεχνολογίας, με τη συνεργασία και σύμπραξη εργαστηρίων για την ολοκληρωμένη απάντηση ενός ερευνητικού ερωτήματος, με την άμεση εφαρμογή και ενσωμάτωση των νέων επιστημονικών ευρημάτων στην παραγωγή, με την εποικοδομητική ανταλλαγή γνώσης και τεχνολογίας μεταξύ των ερευνητών, με την αξιοποίηση του συνόλου του ειδικευμένου επιστημονικού προσωπικού. Η έρευνα που γίνεται με αυτές τις συνθήκες και όρους είναι η πρωτοπόρα και καινοτόμος, ακριβώς γιατί ένα ερευνητικό αποτέλεσμα μπορεί να αξιοποιηθεί πιο εύστοχα, να είναι διαθέσιμο σε όλους, να κατακτηθεί πιο ολοκληρωμένη γνώση.
Σήμερα, οι ανάγκες που μπορούν να καλύψουν οι νέοι επιστήμονες με τις γνώσεις και τις ικανότητές τους είναι πολλές. Αυτό που λείπει είναι η καλύτερη προοπτική για τους πολλούς. Η προοπτική αυτή μπορεί να πραγματοποιηθεί όταν η οικονομία θα στηρίζεται στην κοινωνική ιδιοκτησία, με επίκεντρο την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών, όταν θα υπάρχει επιστημονικός κεντρικός σχεδιασμός και εργατικός έλεγχος, στον σοσιαλισμό - κομμουνισμό. Τότε πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα θα βρίσκονται σε στενή συνεργασία με παραγωγικές μονάδες, θα συμβάλλουν καθοριστικά στην προσπάθεια ανάπτυξης της επιστημονικής γνώσης και τεχνολογικών καινοτομιών.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
1. Stagars, M. (2014). University startups and spin-offs: Guide for entrepreneurs in academia. Apress.
2. Gibcus, P., De Kok, J., Snijders, J., Smit, L., & Van der Linden, B. (2012). Effects and impact of entrepreneurship programmes in higher education. Directorate-General for Enterprise and Industry, Brussels: European Commission.
3. Education, Entrepreneurship (2015). A Road to Success-A Compilation of Evidence on the Impact of Entrepreneurship Education Strategies and Measures. Final report. European Union.
4. Μουρμούρας Ι. (2013). Η Διπλή Κρίση Δημόσιου Χρέους - Τραπεζών, Τόμος Α
5. Guimόn, J., & Paunov, C. (2019). Science-industry knowledge exchange: A mapping of policy instruments and their interactions.
Κωνσταντίνα ΧΑΛΙΚΙΟΠΟΥΛΟΥ - Αντώνης ΤΣΙΝΤΑΡΑΚΗΣ
Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών - Μεταπτυχιακός φοιτητής
