Με αφορμή τη μεγάλη αύξηση των κρουσμάτων εξάρτησης από το διαδίκτυο, ο «Ριζοσπάστης» δίνει συνέχεια στην έρευνα και ανάδειξη του θέματος, συζητώντας με την Στέλλα Χρηστίδη, ψυχίατρο, επιστημονικά υπεύθυνη του τμήματος προβληματικής χρήσης διαδικτύου στο 18 ΑΝΩ.
-- Ποιο είναι το «προφίλ» των ανθρώπων που εξαρτώνται από το διαδίκτυο;
-- Για περισσότερα από 15 χρόνια και στη χώρα μας αντιμετωπίζουμε ένα νέο κοινωνικό φαινόμενο, αυτό της προβληματικής χρήσης του διαδικτύου. Με το πέρασμα των χρόνων, όλο και περισσότερα παιδιά, έφηβοι και νεαροί ενήλικες, βυθίζονται σε έναν φαινομενικά καταπληκτικό κόσμο, τον κόσμο του gaming, κυρίως των MMORPGs (μαζικό διαδικτυακό παιχνίδι ρόλων πολλαπλών παικτών), και τον κόσμο των κοινωνικών δικτύων.
Τα κοινωνικά δίκτυα έγιναν τρόπος ζωής για τους εφήβους, ενώ τα παιχνίδια αποτελούν τον μοναδικό τρόπο «δημιουργικής» έκφρασης και κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Δυστυχώς για ένα ποσοστό αυτών των νέων, που μπορεί να ξεπερνά και το 10%, αυτή η σχέση με το διαδίκτυο γίνεται εξαρτητική, ενώ για ένα πολύ μεγαλύτερο ποσοστό τουλάχιστον προβληματική.
Στο σύνολο των θεραπευόμενων του τμήματος, το 89,9% είναι άνδρες, με μέση ηλικία τα 26,8 έτη. Η πλειοψηφία αυτών είναι απόφοιτοι Λυκείου (51,4%) καθώς πολλοί νεαροί ενήλικες λόγω της ενασχόλησής τους με το διαδίκτυο δυσκολεύονται να ολοκληρώσουν τις πανεπιστημιακές σπουδές. Το 86,2% των συμμετεχόντων είναι άγαμοι, το 47,5% απάντησε πως το εισόδημά τους καλύπτει μέτρια τις ανάγκες τους, ενώ το 31,3% απαντούν πως οι ανάγκες τους καλύπτονται σε μεγάλο βαθμό.
Η συντριπτική πλειοψηφία των ατόμων (88,2%) έχει πρόσβαση στον ιστό μέσω οικιακής σύνδεσης, ενώ το υπόλοιπο 11,8% έχει πρόσβαση μέσω κινητού, net cafe και μέσω σύνδεσης τρίτου. Οι μισοί σχεδόν ασχολούνται σε μεγάλο βαθμό με τα MMORPGs (57,5%), ενώ ανοδική πορεία καταγράφουν ο διαδικτυακός τζόγος (14,7%) και η διαδικτυακή πορνογραφία (7%).
Οι χρήστες που προσέρχονται στο τμήμα μας, αναφέρουν πως αφιερώνουν κατά μέσο όρο 12 ώρες ημερησίως στο διαδίκτυο. Οι περισσότεροι θεραπευόμενοι (73,5%) έχουν σκεφτεί πολλές φορές, αλλά και επιχειρήσει, να κόψουν ή να ελαττώσουν το χρόνο παραμονής τους στο διαδίκτυο, όμως δυσκολεύονται να παραμείνουν χωρίς σύνδεση και επιστρέφουν σε αυτή. Από τα στοιχεία του τμήματός μας προκύπτει ότι τα άτομα με σημαντική εξάρτηση αφιερώνουν περισσότερες ώρες στο διαδίκτυο ανά βδομάδα και εμφανίζουν εντονότερα συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης.
-- Ποιες είναι οι αιτίες που τους ωθούν στη «φυγή» μέσω διαδικτύου;
-- Οι νέοι σήμερα, με τη σταθερή χρήση της τεχνολογίας, βρίσκονται σε μια κατάσταση συνεχούς εγρήγορσης λόγω της έκθεσής τους σε ερεθίσματα (ειδοποιήσεις, μηνύματα, likes) με αρνητικές συνέπειες στον ύπνο, στη συγκέντρωση και τη μνήμη. Ταυτόχρονα επηρεάζονται στο διαδίκτυο από την ψευδαίσθηση που αποκτούν ότι μπορούν να κάνουν τα πάντα και να χειροκροτούνται από το εικονικό κοινό τους.
Παίζουν παιχνίδια μεταμορφώσεων, οδηγούν το avatar τους σε κόσμους μαγικούς που θα ήθελαν να ζουν, κατρακυλώντας σε μία ψεύτικη παντοδυναμία, που τους παρασέρνουν στη σύγχυση της εικονικής με τη φυσική πραγματικότητα. Απομονωμένοι χάνουν το τρένο της εφηβείας, μιας εφηβείας σημαντικής για την ανάπτυξη των συναισθηματικών και κοινωνικών δεξιοτήτων τους. Η ενηλικίωση προκαλεί φόβο και άγχος, με αποτέλεσμα να την αποφεύγουν, παραμένοντας βυθισμένοι στο διαδίκτυο.
Από την άλλη, μια σειρά δυσκολιών και αρνητικών συναισθημάτων οδηγούν στην υπερβολική χρήση του διαδικτύου. Ο νέος μέσα από τις διαδικτυακές εφαρμογές προσπαθεί να μετριάσει έντονα αρνητικά συναισθήματα, ενώ ταυτόχρονα προσπαθεί να ικανοποιήσει την ανάγκη του να εξασφαλίσει θετικά βιώματα μέσα από αισθήματα ενθουσιασμού, ανεξαρτησίας και απελευθέρωσης που αισθάνεται όταν είναι σε σύνδεση. Το διαδίκτυο του προσφέρει λύσεις, κάτι που δυσκολεύεται να βρει στον πραγματικό κόσμο.
Πίσω από την κατάχρηση του διαδικτύου κρύβονται η μοναξιά, η απομόνωση, ο κάθε είδους εκφοβισμός, η κατάθλιψη και το άγχος, η έλλειψη επικοινωνίας και οι χαοτικές σχέσεις στην οικογένεια, η ανεργία και η κοινωνική κρίση, η ανάγκη για διάλογο και ελευθερία, η έλλειψη μόρφωσης και σωστής εκπαίδευσης.
-- Πού στοχεύει η διαδικασία της θεραπείας;
-- Στόχος της θεραπείας δεν είναι η αποσύνδεση από την τεχνολογία, αλλά η κοινωνική και συναισθηματική ευεξία, ως συνέπεια υγιών προσωπικών επιλογών. Στην πράξη στόχοι της θεραπείας είναι ο έλεγχος της χρήσης, η θεραπεία της συννοσηρότητας, η πρόληψη της υποτροπής, η ανάληψη ευθυνών, η επιλογή υγιών τρόπων ζωής, η καλλιέργεια εναλλακτικών συμπεριφορών που επάγουν την ψυχική ευεξία, η δημιουργία στενών σχέσεων και η συνειδητή επιλογή ζωής μέσα στον πραγματικό κόσμο.
Πώς επιτυγχάνεται; Δημιουργία υποστηρικτικού περιβάλλοντος. Αναγνώριση και αποδοχή του προβλήματος. Επίγνωση και αναγνώριση των προβληματικών επιπτώσεων της υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου. Αναγνώριση «εκλυτικών» παραγόντων που ωθούν σε υπερβολική χρήση του διαδικτύου. Ελεγχος χρήσης, οργάνωση χρόνου, εναλλακτικές δραστηριότητες. Διαχείριση στρες, φροντίδα υγείας. Ανάπτυξη των κοινωνικών και των επικοινωνιακών δεξιοτήτων, αλλά και των πραγματικών σχέσεων. Μοίρασμα, ενίσχυση, δέσμευση...
-- Η πανδημία και τα διαδοχικά lockdown έχουν ευνοήσει την ενασχόληση με το διαδίκτυο. Στο πρόγραμμά σας αυτό πώς αποτυπώνεται;
-- Η καραντίνα αύξησε τη χρήση στο γενικό πληθυσμό περισσότερο. Οι χρήστες με εξαρτητική συμπεριφορά κατανάλωναν ήδη πολλές ώρες στο διαδίκτυο, μόνο που σήμερα η συμπεριφορά τους είναι περισσότερο δικαιολογημένη και απενοχοποιημένη. Το πρόβλημα είναι ότι ο σημερινός νέος και έφηβος δεν έχει προοπτικές, είναι υποχρεωμένος να μη βλέπει τους φίλους του, η ανεργία είναι δεδομένη, τα σχολεία και τα πανεπιστήμια είναι κλειστά και αυτός ζει απομονωμένος.
Αυτό θα αυξήσει τις περιπτώσεις εθισμού, όχι γιατί αυξάνονται οι ώρες, αλλά γιατί αυξάνονται τα ποσοστά κατάθλιψης και άγχους. Τα αιτήματα έχουν πολύ μικρή αύξηση, ενώ δεν είχαμε υποτροπές και αυτό μας χαροποιεί. Συνεχίζοντας να δουλεύουμε διά ζώσης, τηρώντας φυσικά όλα τα μέτρα, αποτελέσαμε μια διέξοδο για τους θεραπευομένους μας και αυτό είχε αποτέλεσμα.
-- Τα προγράμματα απεξάρτησης από το διαδίκτυο είναι μετρημένα στα δάχτυλα. Επαρκούν για να καλύψουν τις ανάγκες; Τι γίνεται με τις πιο απομακρυσμένες περιοχές;
-- Φυσικά και υπάρχουν αιτήματα από την επαρχία, τα οποία όμως μπορούμε να καλύψουμε μόνο τηλεφωνικά. Είναι απαραίτητη η δημιουργία αντίστοιχων τμημάτων, κάτι που απαιτεί και εκπαίδευση των επαγγελματιών Υγείας.
-- Ποια είναι τα σημάδια προβληματικής ενασχόλησης με το διαδίκτυο, που πρέπει να σημάνουν συναγερμό σ' έναν ενήλικα ή σ' έναν γονιό; Ποια είναι τα όρια που πρέπει να μπαίνουν σε ένα παιδί, έφηβο και ενήλικο;
-- Μερικά από τα χαρακτηριστικότερα σημάδια είναι η μείωση του χρόνου που περνά με την οικογένεια, ο περιορισμός των αγαπημένων συνηθειών και των κοινωνικών συναναστροφών, η παραμέληση του διαβάσματος, των σχολικών υποχρεώσεων, της σωματικής υγιεινής. Μειώνεται επίσης η συνολική διάρκεια του ύπνου, παρατηρούνται απομόνωση, παραμέληση της υγείας, της σωστής διατροφής, της σωματικής δραστηριότητας, ενώ από την εξάρτηση αυξάνεται ο κίνδυνος παχυσαρκίας, μυοσκελετικών συμπτωμάτων και οφθαλμικών παθήσεων.
Σημαντικές πληροφορίες και συμβουλές
Καλό θα ήταν οι γονείς να είναι ενήμεροι για τις δυνατότητες του διαδικτύου, για να μπορούν να ακολουθούν τα παιδιά τους, να κατανοούν τη γλώσσα τους και να μοιράζονται διάφορους προβληματισμούς. Στόχος είναι να μην υποτιμούν το πρόβλημα όταν παρουσιαστεί, αλλά και να μην ανησυχούν χωρίς λόγο μπροστά σε μια κανονική χρήση.
Αυτό που είναι όμως το πιο σημαντικό, είναι να μεγαλώνουν οι νέοι μέσα σε λειτουργικές οικογένειες, να μορφώνονται σωστά, να αποκτούν κοινωνικές δεξιότητες, να μαθαίνουν να αξιοποιούν και να απολαμβάνουν όλες τις αισθήσεις τους, να κάνουν σχέσεις πραγματικές, να ασχολούνται με τον αθλητισμό και τις τέχνες, να εκφράζουν ελεύθερα τη γνώμη και τα συναισθήματά τους, να μη φοβούνται να μιλήσουν για ό,τι τους απασχολεί και τους φοβίζει.
Παράγοντες κινδύνου
Υπεραπασχόληση με το διαδίκτυο από την παιδική/εφηβική ηλικία.
Συνύπαρξη κάποιας ψυχικής νόσου από την παιδική/εφηβική ηλικία.
Σχολικός εκφοβισμός.
Βία στην οικογένεια, διαζύγιο γονέων, έλλειψη επικοινωνίας.
Εφηβοι μέσα σε οικογενειακό περιβάλλον χωρίς συνοχή, βίας ή συγκρούσεων.
Ατομα με συμπτώματα ADHD (ΔΕΠΥ), κοινωνική φοβία, κατάθλιψη.
Ατομα με ψυχοκοινωνικές δυσκολίες.
Πρόσφατο στρεσογόνο γεγονός.
Ατομα που αισθάνονται αδικημένα και μόνα, μπορεί να καταφύγουν στις διαδικτυακές σχέσεις για παρηγοριά και κοινωνικοποίηση.
Συμβουλές για παιδιά
Ευχάριστες δραστηριότητες στην καθημερινότητα.
Οργάνωση του χρόνου, για καλύτερο έλεγχο.
Καλλιέργεια διαλόγου με γονείς και εκπαιδευτικούς για τις δραστηριότητες στο διαδίκτυο.
Ανάπτυξη εαυτού, αυτοπεποίθηση, κοινωνικές δεξιότητες.
Διαπροσωπικές σχέσεις - επικοινωνία.
Εκπαίδευση στη διαχείριση του στρες, εκμάθηση τεχνικών χαλάρωσης.
Εκπαίδευση στην ασφαλή χρήση του διαδικτύου.
Εγκατάσταση συνηθειών που προάγουν την υγεία.
Συμβουλές για γονείς
Οταν βλέπουν τα παιδιά σας τηλεόραση, διαλέξτε τις εκπομπές και δείτε όσο γίνεται μαζί τους.
Ενημερωθείτε περισσότερο και οι ίδιοι για τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, ώστε να έχετε έγκυρη γνώμη και σωστή επίβλεψη στην επιλογή τους από τα παιδιά σας.
Μοιραστείτε το ενδιαφέρον και τον ενθουσιασμό των παιδιών για τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, που με προσοχή έχετε επιλέξει. Δημιουργήστε μια ευκαιρία να περάσετε χρόνο μαζί τους, με χαλαρό τρόπο, αλλά και να λειτουργήσετε ως φίλτρο συζητώντας μαζί τους για το περιεχόμενο.
Συζητήστε μαζί τους για το τι τους έκανε εντύπωση και εντάξτε αυτές τις καταστάσεις σε συμβολικά παιχνίδια ή και παραμύθια.
Διερευνήστε αν η υπερβολική ενασχόληση του παιδιού με τον Η/Υ ή την τηλεόραση υποδηλώνει κάποια συναισθηματική δυσκολία.
Μην απαγορεύετε στα παιδιά να έχουν συναισθηματικές αντιδράσεις σε αυτά που βλέπουν.
Mην τα τιμωρείτε ή τα χλευάζετε που ενθουσιάζονται με τα νέα μέσα.
Μην επιτρέπετε την τηλεόραση πριν από τον παιδικό σταθμό, το σχολείο, ή το πρωινό.
Πόση ώρα μπροστά στην οθόνη;
18 μηνών ή μικρότερο: Ιδανικά καθόλου. Εξαίρεση αποτελούν τα live video με μέλη της οικογένειας ή φίλους.
18 μηνών - 2 ετών: Ιδανικά καθόλου. Κατ' εξαίρεση εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά 2 ετών για μερικά λεπτά παρουσία γονέα.
2 - 5 ετών: Οχι περισσότερο από μία ώρα ημερησίως. Οι γονείς θα πρέπει να βλέπουν αυτό που παρακολουθεί το παιδί.
6 ετών ή και μεγαλύτερο: Πρέπει να μπαίνουν σαφή όρια στον χρόνο θέασης και στον τύπο οθόνης που χρησιμοποιεί το παιδί. Μην επιτρέπετε τον χρόνο μπροστά στην οθόνη να επηρεάζει τον ύπνο, την άσκηση ή άλλες συμπεριφορές του παιδιού.
